Yazıda Neler Var
İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekimi Mesai Alabilir mi?
Yazar;Halil Kale, halil_kale@hotmail.com
Bilindiği üzere 2013 yılında yürürlüğe giren iş sağlığı ve güvenliği kanunu iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin çalışma saatlerin haklarını işyerindeki konumunu değiştirmiş ve ortak sağlık ve güvenlik birimi ile ilişkileri farklılaştırmıştır. Bu değişimin sonucunda tarafların kafasında iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin fazla mesai ücreti alıp alamayacağı sorusu oluşmuştur. Söz konusu soruya verilebilecek muhtemel cevaplar doğrultusunda iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin fazla mesai ücreti alıp alamayacağı bu yazımızda tartışılacaktır.
İş Güvenliği Uzmanı veya İşyeri Hekimi işveren vekili midir, işveren vekili fazla mesai ücreti alamaz mı?
İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekiminin fazla mesai alamayacağını iddia edenler söz konusu kişilerin işveren vekili olduğunu ve bu sıfatlarından dolayı fazla mesaiye hak kazanamayacaklarını dile getirmektedirler. Fazla mesai alacağı açısından işveren vekili olup olmama kastedildiğinden 4857 sayılı İş Kanunu İşveren vekili tanımına bakmak gereklidir(6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği kanunundaki tanım da bu tanıma paraleldir.) o da şu şekildedir; İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili denir.
Bu tanımı açacak olursak işveren sayılabilmek için;
- İşveren adına hareket edebilmek; İşverenin yetkilerini kullanabilmek örneğin: harcama yapma yetkisi, işe alma yetkisi, işten çıkarma yetkisi
- İşin ve işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev almak; işin, işyerinin ve işletmenin tamamının yönetiminde görev almak gereklidir bir kısmının yönetiminde görev almak yeterli değildir örneğin bakım müdürü
şartlarını birlikte taşımak gereklidir. Eğer uzman yetki ve yönetim bakımından bu tip yetkilerle donatılmışsa tüm işyerini yönetebiliyorsa işveren vekili sayılabilir. Fakat burada şu soru akla gelmektedir işveren vekili fazla mesai alamaz mı? İşveren vekili işveren vekilliği sıfatının yanı sıra işveren bağlı olarak çalışan ücret alan karşılığında hizmet veren işçi sıfatı da taşımaktadır. Söz konusu işçi sıfatı taşıdığından kanunun işçilere verdiği tüm haklardan yararlanması gerekir. İşveren vekili için işçilere verilen haklardan yararlanamayacağı konusunda kanunda herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır. Nitekim Yargıtay da içtihatlarında bu konu şöyle ele alınmıştır;
- …Yukarıda anılan ilkeler nazara alınarak bölge müdürünün görev kapsamı çalışılan dönem itibariyle organizasyon şemasına göre şirketteki yeri ve konumu değerlendirilerek, davacının çalışma saatlerini kendisinin belirleyip belirlemediği, emir ve talimat aldığı başka bir amirinin bulunup bulunmadığı belirlenerek sonuca gidilmeli iken…(Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2013/3294 E. 2014/1767 K.)
- …Yukarıdaki ilke kararımızda da açıkça belirtildiği üzere, işyerinde üst düzey yönetici konumda çalışan işçi, görev ve sorumluluklarının gerektirdiği ücretinin ödenmesi durumunda, ayrıca fazla çalışma ücretine hak kazanamaz. Bununla birlikte üst düzey yönetici konumunda olan işçiye aynı yerde görev ve talimat veren bir başka yönetici ya da şirket ortağı bulunması halinde, işçinin çalışma gün ve saatlerini kendisinin belirlediğinden söz edilemeyeceğinden, yasal sınırlamaları aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti talep hakkı doğar. … (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2011/14713 E. 2013/16186 K.)
Söz konusu kararları özetleyecek olursak kendi mesaisini kendisi ayarlayan üzerinde yönetici bulunmayan ücreti de yüksek olan işveren vekili bağımlılık unsuru artık neredeyse kaybettiğinden bağımsız bir çalışma yaptığından fazla mesaiye hak kazanamaz fakat kendi mesaisini kendisi belirlemeyen üzerinde yönetici bulunan kişiler işveren vekili de olsa bağımlık unsuru hala sıkı sıkıya devam ettiği için fazla mesaiye hak kazanmaktadırlar. İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi açısından düşünecek olursak işyerlerinde genel olarak iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi kendi mesaisini kendi düzenleyememekte gidiş geliş saatleri takip edilmekte ve üzerinde de yönetici bulunmaktadır. Bu durumda iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi için haftalık yaptığı 45 saatlik çalışmanın fazlasını fazla mesai olarak talep hakkı doğmaktadır.
Osgb’de çalışma ile bağımsız tam süreli çalışma ve bağımsız kısmi süreli çalışma arasında fazla mesai açısından fark var mıdır?
Bilindiği üzere iş güvenliği uzmanları ve işyeri hekimleri çeşitli çalışma yöntemleri ile hizmet verebilmektedirler bunlar;
- OSGB bünyesinde hizmet verme
- Bağımsız olarak birden fazla işyeri ile kısmi süreli sözleşme imzalayarak saatlik ücretle çalışma
- Bağımsız olarak bir işyerinde tam süreli birkaç işyerinde kısmi süreli sözleşme imzalayarak saatlik ücretle çalışma
- Sadece bir işyerinde tam süreli olarak çalışma
Söz konusu ihtimallerde iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin fazla mesai alıp alamayacağı farklılık arz etmektedir bu yüzden her ihtimal ayrı ayrı değerlendirilmelidir.
OSGB Bünyesinde Hizmet Verme
İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi bir OSGB ile sözleşme imzalayarak OSGB’nin işçisi olmakta OSGB sınıfına ve saatine uygun olarak istediği işyerine göndermekte ve İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi de gittikleri bu işyerlerine hizmet vermektedirler. Bu anlamda İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi OSGB’nin işçisi konumundadır ve haftalık 45 saatten fazla çalışma yapmışsa OSGB İş güvenliği uzmanına veya işyeri hekimine çalıştığı her saat için saatlik ücretinin 1,5 katı tutarında fazla mesai ücreti ödemek zorundadır. İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi kendisine verilen işyerlerine gitmek için yolda geçirdikleri süre açısından 4857 sayılı İş Kanunun 66. Maddesi şu şekildedir; İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler çalışma süresinden sayılır. Bu durumda kanımızca eğer sabah OSGB’ye uğranıp sonra işyerlerine geçiliyorsa tamamı çalışma süresinden sayılır. Eğer OSGB’ye uğranmadan direkt işyerine gidiliyorsa ilk gidilen yol süresi çalışma süresinden sayılmaz fakat o işyerinden başka işyerine hizmet vermek için gidilmesi durunda o yol süresi çalışma süresinden sayılır.
Bağımsız Olarak Birden Fazla İşyeri İle Kısmi Süreli Sözleşme İmzalayarak Saatlik Ücretle Çalışma
İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi bazen kendisi birden çok işyeri ile kısmi süreli(haftalık 30 saatten az) sözleşme imzalamakta ve bu şekilde işyerlerine hizmet vermektedirler. Kısmi süreli çalışmaya ilişkin İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği 8/d maddesinde kısmi süreli çalışanlara fazla çalışma yaptırılamayacağından bahsetmiştir. Fakat fazla sürelerle çalışma açısından herhangi bir engel bulunmamaktadır. Yani kısmi süreli çalışan iş güvenliği uzmanı anlaşılan çalışma süresi dışında çalışma yaparsa fazla sürelerle çalışma hükümlerinden yararlanır ve yaptığı her fazla çalışma saati için normal ücretinin 1,25 katı ücret verilir bu hesap ay için yapılır. Kısmi sürelerle çalışan İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekiminin iki işyeri arasında gidip gelirken yolda geçen süreleri için ise söz konusu süreler işyerine ulaşım süresi sayılır ve 4857 sayılı İş Kanunun 66. Maddesine göre çalışma süresinden sayılmaz çünkü burada işvereni artık hizmet vereceği işyeridir ve söz konusu işyerine ulaşım kanun gereği çalışma süresinden sayılmaz.
Bağımsız Olarak Bir İşyerinde Tam Süreli Birkaç İşyerinde Kısmi Süreli Sözleşme İmzalayarak Saatlik Ücretle Çalışma
Bu durum İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi bir işyerinde 30 saatten fazla diğer işyerlerinde ise kalan süreler kadar çalışırsa ortaya çıkar. Söz konusu durumda İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi bir işyerinde ta süreli çalışmaktadır yani 30 saatten fazla anlaşmıştır kalan süreleri ise kısmi süreli olarak diğer işyerlerine vermiştir. Bu durumda tam süreli çalıştığı işyerinde anlaştığı saat ile 45 saat arasında yapacağı fazla çalışmalar fazla sürelerle çalışma olarak değerlendirilir ve saatlik ücretinin 1,25 katı ödenir, 45 saati aşan çalışma olursa o çalışma fazla çalışma olarak değerlendirilir ve saatlik ücretinin 1,5 katı ödenir. Kısmi süreli çalıştığı işyerlerinde ise anlaştığı saat üzerinde yaptığı çalışmalar için saatlik ücretinin 1,25 katını alır. Burada da yukarıda belirttiğimiz gibi yolda geçen süreler çalışma süresinden sayılmaz.
Sadece Bir İşyerinde Tam Süreli Olarak Çalışma
Bu durumda İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi tüm zamanını bir işyerine vermektedir ve başka işyeri ile anlaşması yoktur. Fazla mesai konusunda ise İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi tam zamanlı çalıştığı için diğer işçilerle aynı şartlara tabidir. Haftalık 45 saatlik çalışmasından fazla çalışırsa fazla çalışma ücreti olarak her çalıştığı saat için normal ücretinin 1,5 katı ücreti hak eder.
Yukarıda anlatılan fazla mesai ödemeleri genel anlamda işçinin isteğine bağlı olarak boş zaman kullandırma şeklinde uygulanabileceği gibi denkleştirme yoluyla da azaltılabilir.
Söz Konusu anlattıklarımızı bir tabloyla açıklayacak olursak;
Kaynaklar;
- 4857 sayılı İş Kanunu
- İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği
- Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2013/3294 E. 2014/1767 K.
- Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2011/14713 E. 2013/16186 K.
