Yazar; Alper YILDIRIM
İşyerinde en az bir yıl süre ile çalışan işçiye kanunda belirtilen diğer koşulları da sağlaması durumunda işçinin işe başladığı tarihten itibaren iş sözleşmesi devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında ödenen tazminata kıdem tazminatı denir. İşçilerin kıdemleri, iş sözleşmesinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler dikkate alınarak hesaplanır. 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi işçilerin iş sözleşmelerinin: 1. İşveren tarafından bu Kanunun 25 nci maddesinin II numaralı bendinde gösterilen sebepler dışında, 2. İşçi tarafından bu Kanunun 24 ncü maddesi uyarınca, 3. Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla, 4. Bağlı bulundukları kanunla kurulmuş olan kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla; 5. 506 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun geçici 81 inci maddesine göre yaşlılık aylığı 6 bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle, kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi veya işçinin ölümü sebebiyle son bulması hallerinde, işçinin işe başladığı tarihten itibaren iş sözleşmesinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.
T.C. YARGITAY İçtihadı Birleştirme Genel Kurulu Esas: 2017/1 Karar: 2018/2 Karar Tarihi: 23.02.2018 ile 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu’nun 9’uncu maddesinde belirtilen iş sözleşmesinin niteliğinin belirli süreli iş sözleşmesi olduğu anlaşılmakla, kanunda öngörülen bu durumda 4857 sayılı İş Kanunu’nun 11’inci maddesinde belirtilen objektif koşulun gerçekleştiği kabul edilmelidir. Başka bir anlatımla kanun hükmünün sözleşmenin belirli süreli yapılması zorunluluğunu öngördüğü durumda objektif koşulların varlığı aranmaz. Kanun hükmü ile sözleşmenin belirli süreli yapılması gereken hallerde belirli süreli sözleşmenin zincirleme yapılması da sözleşmenin belirli süreli olma niteliğini ortadan kaldırmaz. Hal böyle olunca 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu’nun 9’uncu maddesinde belirtilen sözleşmenin belirli süreli iş sözleşmesi olduğu sonucuna varılmıştır.
Yargıtay’ın vermiş olduğu bu karar doğrultusunda halk nezdinde şöyle bir yanılgı oluşmuştur. Sanki Özel Öğretim kurumunda çalışan öğretmenler artık kıdem tazminatına hak kazanamayacak gibi bir yanlış algı ortaya çıkmıştır. Elbette ki Yüksek yargının bu içtihat kararı Özel Öğretim kurumlarında çalışan öğretmenlerin bazı haklarına halel getirmekle birlikte bu kıdem tazminatı alacağı hakkını kesinlikle yok etmeyecektir. Şöyle ki yazımızın başında da özellikle kıdem tazminatı ile ilgili olarak ayrıntıya yer vermemin de sebebi budur. Dikkat edilecek olursa kıdem tazminatı için İş Kanununda sözleşmenin belirli süreli veya belirsiz süreli olup olmamasına yer verilmemiştir. Bura da dikkat edilmesi gereken en az bir yıllık sürenin tamamlanması ile işçinin bu haktan faydalanabilmesi için bir takım kriterlin oluşmasından ibarettir.
Daha doğrusu Özel Öğretim Kurumlarında kıdem tazminatına hak kazanma açısından belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan öğretmenlerin durumu İş Kanunu’nda açıkça ve ayrıca belirtilmemiştir. Bundan dolayı Yargıtay Kararları ile belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan öğretmenlerin kıdem tazminatı kazanması hususu şekillenmiştir. Yargıtay Kararları, belirli süreli iş sözleşmesi her sene iş akdi yenilenen bir öğretmenin hiçbir haklı neden göstermeksizin sözleşmesinin yenilenmemesi durumunda öğretmen, kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Yani işveren işverenin belirli süreli iş sözleşmesini yenilememekte haklı bir sebebi olmak zorundadır. Hiç bir haklı sebep yokken belirli süreli iş sözleşmesinin feshedilmesi ya da yenilenmemesi durumunda özel okul öğretmenleri kıdem tazminatı hakkı kazanır. Tabi burada kanun da yer alan ve bizim için asıl önemli olan öğretmenin bir yıllık kıdem şartının tamamlanmış olmasıdır. Özel okul öğretmenlerinin hakları kapsamında kıdem tazminatı vardır. Bu noktada önemli olan işverenin belirli süreli iş sözleşmesini yenilememesinin nedenidir. İşverenin belirli süreli iş sözleşmesini yenilememesinde haklı bir sebep bulunmaması durumunda özel okul öğretmenlerinin kıdem tazminatı hakkı kazanacağı Yargıtay Hukuk Genel Kurul Kararı ile belirlenmiştir. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2009/22355 E. 2011/34265 Kural olarak belirli süreli iş sözleşmesi kararlaştırılmış ve süre sonunda taraflardan herhangi biri fesih iradesini ortaya koymamış ise iş sözleşmesinin kendiliğinden sona ereceği açıktır. Ancak belirli süreli iş sözleşmesinin sona ermesinden önce taraflardan biri yenilememe iradesini ortaya koymuş ise burada yenilemeyen tarafın iradesine göre kıdem tazminatına hak kazanılıp kazanılamayacağı araştırılmalıdır. İşveren yenilememe iradesini göstermiş ve haklı nedene dayanmıyor ise bir yıllık kıdem koşulu gerçekleştiği takdirde kıdem tazminatı ödenmelidir. )
Sonuç olarak; Özel öğretim kurumlarında çalışan özel okul öğretmenleri bir yıl belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışmakta ve her yıl belirli süreli iş sözleşmesi bir yıl daha yenilenmektedir. İş Kanunu gereğince belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilerin her yıl belirli süreli iş sözleşmesinin işveren tarafından yenilenmesi durumunda belirli süreli iş sözleşmesi, belirsiz süreli iş sözleşmesine dönüşecek ve işçi belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışıyormuş gibi işçilik alacaklarına kıdem ve ihbar tazminatına hak kazanacaktır. Fakat burada özel okul öğretmenleri konusunda ayrı bir düzenleme mevcuttur. Özel okul öğretmenleri ile yapılan belirli süreli iş sözleşmesi her yıl yenilense bile belirli süreli iş sözleşmesi niteliğini korurlar. Yani bu sözleşmeler, bir süre sonra belirsiz süreli iş sözleşmesine dönüşmezler. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu kararında her yıl yenilenen özel okul öğretmenlerinin belirli süreli iş sözleşmelerinin, belirsiz süreli iş sözleşmesi dönüşmeyeceği bu yüzden de özel okul öğretmenlerinin ihbar tazminatı hakkı bulunmadığına karar verilmiştir. İş Kanunu’nun 17. Maddesi uyarınca ihbar tazminatına karar verilmesi için belirsiz süreli iş sözleşmesinin bulunması zorunludur. Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan özel okul öğretmenlerinin sözleşmesinin feshedilmesi halinde kıdem tazminatı hakları doğacak fakat ihbar tazminatı hakları kesinlikle olmayacaktır. Yine bu karar neticesinde öğretmenlerin iş güvencesi hakkı dediğimiz işe iade davası açma hakkı da olmayacaktır.
