RADYOLOJİ ÇALIŞANLARININ ÇALIŞMA SÜRELERİ VE SOSYAL HAKLARI
I- ÇALIŞMA SÜRELERİ VE BİLDİRİM
- 4857 Sayılı İş Kanunu Yönünden
4857 iş Yasasının çalışma süresi başlıklı 63. maddesi-“Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. (Ek cümle: 10/9/2014-6552/7 md.; Değişik cümle: 4/4/2015-6645/36 md.) Yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok yedi buçuk, haftada en çok otuz yedi buçuk saattir.Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir. (Ek cümle: 6/5/2016-6715/3 md.) Turizm sektöründe dört aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz; denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile altı aya kadar artırılabilir.” denilmek suretiyle genel hüküm şeklinde ifade edilmiş olup söz konusu bu genel hüküm İş Kanununa bağlı olarak çalışmakta olan tüm işçileri kapsamaktadır.Yani İş kanunu çerçevesinde bir iş sözleşmesine dayalı olarak çalışan gerçek kişiler için haftalık azami çalışma süresi 45 saat, günlük azami çalışma süresi 11 saat olarak sınırlandırılmıştır.
1.2. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Yönünden
Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 30 uncu maddesine dayanılarak hazırlanan ve 16.07.2013 tarih 28709 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sağlık Kuralları Bakımından Günde Azami Yedi Buçuk Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik
Madde 4/1-“ Bir çalışanın günde ancak yedi buçuk saat çalıştırılabileceği işler aşağıda belirtilmiştir.
19/4/1937 tarihli ve 3153 sayılı Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanunun Ek 1 inci maddesinde yer alan hükümler saklı kalmak kaydıyla doğal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler veya bütün diğer korpüsküler emanasyon kaynakları ile yapılan işler…” Bu madde ile radyoloji çalışanlarının günlük çalışma süresine ilişkin 7,5 saatli bir azami sınır çizilmiştir.
Madde 6 – “Bu Yönetmelik kapsamına giren işlerde çalışanlar, 4 ve 5 inci maddelerde belirtilen günlük azami iş sürelerinden sonra diğer herhangi bir işte çalıştırılamazlar.“
Bu madde ile özellikle özel sektörde iki işte çalışanlara kısıtlama getirilmiştir. Birden fazla işyerinde çalışanların çalışma saati toplamı haftalık olarak 35 saati
aşamaz.
Madde 7 – “Bu Yönetmelik kapsamına giren işlerde fazla çalışma yapılamaz. “
Bu madde ile Radyolojide fazla mesai yapmaya yasaklama getirilmiştir. Yani normal çalışmalar, icap süreleri vb. toplamı haftalık 35 saati aşamaz.
Madde 8 – “ Bu Yönetmelikte sayılan işlerden herhangi birinin veya birkaçının sürekli olarak yapıldığı işyeri işverenleri, bu işlerin çeşit ve niteliklerini, yapılma zamanlarını, anılan işlerde çalışanların erkek ve kadınlar ayrı ayrı gösterilmek suretiyle sayılarını, işe başlamadan önce işin yürütüldüğü yerin bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne yazılı olarak bildirmekle yükümlüdürler.”
Bu madde ile işverene bildirimde bulunma yükümlülüğü getirilmiştir.
Yukarıda yer alan hüküm ile daha özel bir düzenlemeye gidilmek suretiyle 4857 sayılı İş Kanunun aksine radyoloji çalışanlarının çalışma süreleri ile ilgili olarak günlük bir çalışma sınırı çizilmeye çalışılmış, başka yerde çalışma yasağı, fazla çalışma yasağı ve bildirim yükümlülüğü getirilmiştir. Burada dikkatimizi çeken husus ise 19/4/1937 tarihli ve 3153 sayılı Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanunun Ek 1 inci maddesinde yer alan hükümler saklı kalmak kaydıyla denilmek suretiyle daha özel bir düzenlemeye gidildiği anlaşılmaktadır. Şimdi bu düzenlemede yer alan hükümlere bakmak konuyu anlamamız açısından daha doğru olacaktır.
1.3. 3153 sayılı Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanun Yönünden
Radyoloji teknikerleri/teknisyenlerinin çalışma saatleri özel olarak 3153 sayılı Kanun dayanak yapılarak çıkarılan ‘‘Radyoloji, Radyom ve Elektrik ile Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Tüzük” kapsamında düzenlenmektedir. Bu Tüzüğün 1. maddesi ‘‘Münhasıran röntgen şua vasıtasıyla teşhis veya hem teşhir ve hem tedavi yahut radyom emanasyonu yahut radyom mürekkebatı ile veya her türlü elektrik aletleri ile tedavi yapan müesseselerin bina vasıfları ve hastalar ile mütehassısları ve orada çalışan veya bulunan başkalarını cereyanı ve röntgen şua ve radyom arızalarında koruyacak tertipler ile bunlara ait levazımın şartları ve radyom için müessesede bulunması lazım gelen en az miktar ve elektrik ile tedaviye mahsus aletleri ve şartları bu nizamnamede tespit edilmiştir.” ifadeleri ile belirtilmiş ve görüldüğü gibi bu tüzük, tamamen radyoloji çalışanları ile ilgili düzenlenmiş özel bir mevzuattır. Bu mevzuatın (tüzüğün) 21. Maddesi “ ‘Röntgen ve radyom ile daimi olarak günde beş saatten fazla çalışılamaz. Röntgen muayenehanelerinde pazardan başka ayrıca bir gün daha öğleden sonra tatil yapılmalıdır.” şeklinde düzenleme ile radyoloji çalışanları için güzlük azami çalışma süresi günde 5 saat olarak sınırlandırılmış, yine pazar günlerinden başka çalışanlara yarım gün daha izin verilecektir denilmek suretiyle haftanın 5 günü tam yani 5 saat, haftanın 1 günü yarım yani 2,5 saat çalışma olacaktır. Buna göre radyoloji bölümünde çalışanların haftalık çalışma süresi 27,5 saat olacaktır.
Ancak yukarıda yazılı olan Radyoloji, Radyom ve Elektrik ile Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Tüzük’ e ilişkin günlük ve aylık çalışma süresine ilişkin tüm hükümler 30.01.2010 tarihinde RG NO: 27478 KANUN NO: 5947/9 yayınlanan 3153 sayılı ‘Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanun’ Ek Madde 1 ile yeniden düzenlenmiş olup söz konusu hüküm şöyle düzenlenmiştir. “İyonlaştırıcı radyasyonla teşhis, tedavi veya araştırmanın yapıldığı yerler ile bu iş veya işlemlerde çalışan personelin haftalık çalışma süresi 35 saattir. Bu süre içerisinde, Sağlık Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikte belirtilen radyasyon dozu limitleri de ayrıca dikkate alınır. Doz limitlerinin aşılmaması için alınması gereken tedbirler ile aşıldığı takdirde izinle geçirilecek süreler ve alınacak diğer tedbirler Sağlık Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.” denilmek suretiyle de söz konusu kanun maddesi haftalık çalışma süresine 35 saat hükmü ile azami bir sınır koymaktadır. Yani daha önce radyoloji çalışanlarına ilişkin günlük 5 saat, haftalık 27,5 saat olan çalışma sınırı 30.01.2010 tarihinde yapılmış olan ek bir düzenleme ile haftalık 35 saat olarak düzenlenmiştir.
Yukarıda anlatmaya çalıştığımız şey kanunları genelden özele sıralayarak öncelikle kanunların sistematiğini anlamak ve konuyu bu sistematiğe uygun bir şekilde yorumlamak olacaktır. Kanunlar hiyerarşisi içerisinde herhangi bir konu hakkında özel- genel kanun çatışması olması durumunda özel kanunun öncelikle uygulanması gerekmektedir. Bu şekliyle düşündüğümüzde özel kanun olan 3153 sayılı Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanun, öncelikle uygulanmalı eğer bu kanunda yer almayan husus varsa genel kanun olan 4857 sayılı iş kanununa başvurulması daha doğru olacaktır. Yani özel kanun olarak adlandırdığımız 3153 sayılı Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanunun ek 1. Maddesinde özetle haftalık azami çalışma süresi 35 saatle sınırlandırılmış, yine Sağlık Kuralları Bakımından Günde Azami Yedi Buçuk Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik ile de bu işlere ilişkin günlük azami sınır olarak 7,5 saat çizilmiştir. Tüm bu bilgiler doğrultusunda radyoloji bölümünde çalışan bir kişinin yedi günlük bir hafta dilimi içerisinde beş gün ve günlük yedi saat çalışması en doğru yöntem olacaktır.
II- ŞUA İZNİ
Radyoloji, Radyom ve Elektrikle Tedavi Müesseseleri Hakkında Tüzüğün 24. maddesinde “bu gibi müesseselerde, her röntgen mütehassısının veya röntgen ve radyom ile iştigal eden kimsenin senede dört hafta muntazaman devamlı tatil yapılması mecburidir” ifadelerine yer verilmiştir. Uygulamada şua izni adı verilen bu izin yıllık ücretli iznin haricinde olup işverenlerin çalışanlara bu izni de kullandırmaları zaruridir. Söz konusu iznin bölünerek değil, bir bütün halinde kullandırılması esastır.
III- FİİLİ HİZMET ZAMMI
Bunun yanında 5510 sayılı Kanun’un 40. maddesinde fiili hizmet zammı süresi uygulanılacak kişiler bir tablo halinde düzenlenmiştir. Tablonun 11. maddesinde Radyoaktif ve Radyoiyonizan Maddelerle Yapılan İşlerde çalışanlar için 90 günlük fiili hizmet süresi zammı belirlenmiştir. Bu çerçevede 5510 sayılı Kanun 40.maddesinde “sigortalıların prim ödeme gün sayılarına, bu işyerlerinde ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için karşılarında gösterilen gün sayıları, fiili hizmet süresi zammı olarak eklenir. 360 günden eksik sürelere ait fiili hizmet süresi zammı, 360 gün için eklenen fiili hizmet süresi ile orantılı olarak belirlenir.” hükmü düzenlenmektedir.
SONUÇ
Yapılan işin niteliği dikkate alındığında radyoloji tekniker/teknisyenleri sürekli radyasyona maruz kalmakta olduklarından yaptıkları görev gereği bir takım özel düzenlemelere gerek duyulmaktadır. Yukarıda belirtilen kanun hükümlerine göre haftalık 35 saatlik çalışma süresinin üzerinde bir çalışma yaptırılarak haftalık çalışma süresinin aşılması halinde çalışanın fazla çalışma ücreti hakkı doğmaktadır. Aynı zamanda çalışanın yılda dört hafta kesintisiz şua izninin kullandırılması da yasal bir zorunluluktur. Fiili hizmet zammına ilişkin düzenleme ise çalışanın yaptığı iş göz önüne alındığında kendisine verilen en temel haklardan bir tanesidir. Her ne kadar şu aşamada özel ve genel birçok kanun farklılık arz etmiş olsa bile kanaatimce en doğru olan günlük çalışma sınırın 7 saat olduğu, haftalık sınırın 35 saat olduğu, fazla çalışmanın yasak olduğu, Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne yazılı bildirim yükümlülüğü, dört haftalık kesintisiz şua izni zorunluluğu ve fiili hizmet zammının uygulanması gerektiği unutulmamalı…
RADYOLOJİ ÇALIŞANLARINDA FAZLA ÇALIŞMA – YARGITAY KARARLARI
KARAR 1- …Somut olayda 01/03/2007-01/06/2011 tarihleri arasında radyoloji teknisyeni olarak çalışan davacının fazla mesai alacağı hesaplanırken hükme esas alman bilirkişi raporunda, 3153 sayılı Kanun’a 5947 sayılı Kanun’la 30.01.2010 tarihinde yapılan değişiklikle getirilen ek 1. madde dikkate alınmaksızın, çalıştığı tüm süre için yukarıda anılan nizamnamenin 21. maddesine göre fazla çalışma hesaplaması yapıldığı anlaşılmaktadır. Söz konusu kanun yürürlüğe girmeden önceki çalışma dönemi için günlük beş saati aşan çalışmalara göre, anılan kanunun yürürlüğe girmesinden sonraki dönem için ise kanunun ek 1. maddesi uyarınca haftalık 35 saati aşan çalışmalara göre fazla mesai alacağı hesaplanması gerekmektedir. Eksik inceleme ve yanılgılı değerlendirme ile karar verilmesi hatalıdır.
22.HD. 2012/28685 E. 2013/27651 K. 02.12.2013
KARAR 2- ……Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispatla yükümlüdür. İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. Bir başka anlatımla bordronun sahteliği ileri sürülüp kanıtlanmadıkça, imzalı bordroda görünen fazla çalışma alacağının ödendiği varsayılır.
Fazla çalışmanın ispatı konusunda işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak, fazla çalışmanın yazılı belgelerle ispatlanamaması durumunda tarafların, tanık beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. Bunun dışında herkesçe bilinen genel bazı vakıalar da bu noktada göz önüne alınabilir. İşçinin fiilen yaptığı işin niteliği ve yoğunluğuna göre de fazla çalışma olup olmadığı araştırılmalıdır.
Bu genel açıklamalardan sonra belirtmek gerekir ki, 06.05.1939 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Radyoloji, Radyom ve Elektrikle Tedavi Müesseseleri Hakkında Nizamnamemin 21. maddesinde, tüzük kapsamında çalışan kişilerin günlük çalışma süresinin beş saat olduğu, ayrıca haftada beş buçuk gün çalışılabileceği ifade edilmiştir. Bununla birlikte, Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanun’un, 30.01.2010 tarihinde yürürlüğe giren ek birinci maddesine göre de “İyonlaştırıcı radyasyonla teşhis, tedavi veya araştırmanın yapıldığı yerler ile bu iş veya işlemlerde çalışan personelin haftalık çalışma süresi 35 saattir”.
İnceleme konusu davada, mahkemece, fazla mesai ücreti isteminin reddine karar verilmiş ise dc, karar, dosya içeriğine uygun düşmemektedir. Somut olayda, dosya kapsamı, iş sözleşmesi ve şahit beyanları karşısında, davacının haftalık toplam çalışma süresinin kırkiki saat olduğu sabittir. Açıklanan maddi vc hukuki olgular karşısında, mahkemece, 30.01.2010 tarihine kadar günlük beş saat üzerinden haftada beş buçuk gün çalışılabileceği, belirtilen tarihten sonra ise haftalık çalışma süresinin otuzbeş saat olduğu kabul edilerek fazla mesai ücretinin belirlenmesi gerekirken, eksik inceleme ile yazılı şekilde hüküm tesisi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.
22.HD. 2013/27399 E. 2014/35490 K. 15.12.2014
KARAR 3- …Somut olayda; hükme esas alınan bilirkişi raporunda davacının fazla mesai alacağı hesaplanırken 5947 sayılı Yasanın 9. maddesi ile 3153 sayılı Yasaya eklenen ek madde dikkate alınmamış olup, söz konusu yasal düzenlemenin sadece kamuda çalışan Radyoloji Teknisyenlerine uygulanması gerektiği, kamuda çalışmayan Radyoloji Teknisyenleri bakımından ise yasa değişikliği öncesindeki düzenlemelerin uygulanması gerektiği belirtilmiş ve haftalık 35 saati değil, haftalık 27,5 saati aşan çalışmanın fazla çalışma olduğu kabul edilerek hesaplama yapılmıştır. 2010 yılı Ocak ayında yürürlüğe giren 5947 sayılı Yasanın 9. maddesi ile 3153 sayılı Yasaya eklenen ek maddede kamu çalışanı yada kamu çalışanı olmayan aynmı yapılmaksızın, İyonlaştırıcı radyasyonla teşhis, tedavi veya araştırmanın yapıldığı yerler ile bu iş veya işlemlerde çalışan personelin haftalık çalışma süresinin 35 saat olduğu açıkça belirtilmiştir. Yasal düzenleme ile haftalık çalışma süresi 35 saat olarak açıkça belirlendiği halde, yasal düzenlemeye rağmen 27,5 saati aşan çalışmanın fazla çalışma olduğunun kabulü ve buna göre hesaplama yapılmış olması hatalıdır. 5947 sayılı Yasa ile getirilen düzenlemeye uygun olarak davacının fazla mesai alacağının hesaplanması gerekirken, yazılı şekilde hatalı değerlendirme ile yapılan hesaplamaya göre karar verilmiş olması bozma nedenidir.
- HD. 2013/20580 E. 2014/5926 K. 13/03/2014
