Hidrolik Preslerde Güvenlik
Yazar;Halil Kale, halil_kale@hotmail.com
Presler sanayide en çok kullanılan ekipmanlardandır. Sanayide tahrik ve iletim sistemine göre 3 çeşit pres kullanılmaktadır. Bunlar;
- Mekanik Pres(Elektrikli Motor Vasıtasıyla Tahrik, Volan vasıtası ile iletim)
- Hidrolik Pres(Elektrik motor vasıtasıyla tahrik ve hidrolik yağ ile iletim)
- Servomotorlu Presler (Elektrikli servomotor vasıtasıyla tahrik, volan vasıtasıyla iletim)
Yukarıda belirtilen preslerin hepsinin kendine özgü özellikleri bulunmaktadır örneğin mekanik preslerde işlem hızı hızlı olmakta kontrol hidrolik prese göre daha zor omakta, hidrolik preslerde işlem hızı daha yavaş fakat kontrol mekanik prese göre daha kolay, servomotorlu preslerde ise hem işlem hızı, hem de kontrol diğer preslere göre daha etkili sonuçlar verebilmektedir.
Hidrolik Presler
Hidrolik presler kısaca motordan aldığı enerjiyi hidrolik yağa ileterek hidrostatik basınç oluşturan ve bu basınçla presin koçunu hareket ettirerek soğuk metala şekil veren baskı sistemleridir. Hidrolik presler metale şekil verme işleminde kullanıldığından özellikle açık kalıplı preslerde çalışanın presin hareketli kısımlar arasına vücudunu veya elini ayağını vs. sokma ihtimali olduğundan çalışanlar açısından tehlikeler ihtiva etmektedir. Bu tehlikelere kısaca bakacak olursak;
- Sıkışmaya neden olan tehlikeler
- Hareket eden kısımlar (el kol vs. sıkışması)
- Hareket eden koç ile kalıp alt parçası (sıkışma)
- Motorun dönen ekipmanları (sıkışma)
- Sıçramaya neden olan tehlikeler
- Kalıptaki parçalar (basma sırasında sıçrama)
- Basınçlı Hidrolik yağ (sıçrama)
- Düşmeye neden olan tehlikeler
- Pres yüksek kısımları (düşme)
- Pres zemini boşluklar veya engeller (düşme)
- Elektrik Temasına neden olan tehlikeler
- Makine üzerine aktarılan kaçak akım (makinanın metal kısımlarına temas ile elektrik çarpması)
- Gürültüye neden olan tehlikeler
- Pres işlemi sırasında çıkan gürültü
- Ergonomik tehlikeler;
- Uygun olmayan oturma sistemleri
- Sürekli ayakta çalışma
- İşlemden çıkan malzemenin ağırlığı, şekli
Sıkışmaya Neden Olan Tehlikeler
Hidrolik preslerde yaşanan iş kazalarının önemli bir kısmını pres hareketli kısımları arasında çalışanın sıkışması oluşturmaktadır. Söz konusu sıkışmalar özellikle koç denilen presin baskıyı yapan kısmı ile sabit kısmı arasında çalışanın vücudunu, elini, kolunu vs. sıkıştırmasıdır. Pres koç hatalı basma komutlarıyla veya bulunduğu üst kısımda koçu tutan sistemlerin bozulması nedeniyle yerçekimi vasıtasıyla aşağı inmesidir. Koç başının yer çekimi etkisiyle aşağı düşmesinin önlenmesi için şu tedbirler alınabilir;
- Hidrolik sistemi yukarıda tutabilecek 2 adet pin veya hidrolik tutma valfine bağlı 2 adet silindir bulunmalıdır.
- İki adet hidrolik tutma valfi bulunmalıdır.
- Hidrolik tutma valflerinin düzgün çalışıp çalışmadığını kontrol edip çalışmadığı durumda sistemi durduran kontrol sistemi bulunmalıdır.
- Pres bakımı yapılırken koçbaşının aşağı düşmesini önlemek için mekanik durdurucular kullanılmalıdır.
Hatalı basma dolayısıyla yaşanabilecek sıkışmalar için alınacak tedbirler;
- Tek turlu, el ile beslemeli preslerde;
- Kapalı kalıp
- Koruyucu veya koruma sistemi
- Sabit koruyucu
- Sviçli koruyucu
- Işın bariyeri
- Çift el kumanda(bastıkça inen, eş zamanlı çalışan)
- Güvenlik Rölesi ve/veya PLC
- Otomatik basan, el ile beslemeli preslerde;
- Kapalı kalıp
- Koruyucu veya koruma sistemi
- Sabit koruyucu
- Sviçli koruyucu
- Işın bariyeri
- Güvenlik Rölesi ve/veya PLC
- Otomatik basan, otomatik beslemeli preslerde;
- Kapalı kalıp
- Koruyucu veya koruma sistemi
- Sabit koruyucu
- Sviçli koruyucu
- Güvenlik Rölesi ve/veya PLC
- Kapalı kalıplı preslerde açıklık 6 mm. yi geçmemelidir.
- Sabit koruyucu: sabit koruyucular makineye veya zemine bağlanmalı yerinden çıkarılması çok zor olmalıdır.
- Sviçli koruyucular. Koruyucu yerinde olmadığı sürece pres çalışmayacak şekilde ayarlanmış olmalıdır.
- Işın bariyerleri tehlikeli alana tüm girişleri kontrol edebilmelidir, ışın bariyerleri yerleştirilirken ışın bariyeri ile tehlikeli alan arasındaki mesafe çalışanın arada durmayacağı kadar dar olmalıdır.
Sıçramaya neden olan tehlikeler
Hidrolik preslerde baskı sırasında pres içerisindeki parçanın etrafa dağılabilme ihtimali bulunmaktadır. Söz konusu sıçramanın çalışana zarar vermesini önlemek için pres önüne saydam bariyer yapılabilir. Hidrolik yağ sıçramalarını önlemek için hidrolik sistem sık sık kontrol edilmeli eskiyen hortumlar değiştirilmelidir.
Düşmeye neden olan tehlikeler
Bazı büyük hidrolik preslerin yüksek kısımlarına çıkılıp bakım vs. işler yapılabilmektedir. Bu işlerin yapıldığı platformlar çalışanın düşmesine engel olacak platformlar ile kapatılmalıdır. Zeminde bulunan düşmeye neden olacak boşluklar kontrol edilip kapatılmalıdır.
Elektrik Temasına neden olan tehlikeler
Hidrolik pres etrafında çalışanlar zaman zaman makine gövdesine temas edebilmektedirler, preste kaçak olduğu durumlarda makine gövdesine temas eden çalışan elektriğe maruz kalabilecektedir. Söz konusu tehlikeyi önlemek için presin bağlı bulunduğu panoda kaçak akım rölesi bulunmalı ve pres ve motoru gövde güvenlik topraklaması yapılmalıdır.
Gürültüye neden olan tehlikeler
Hidrolik presler malzemeye baskı yaparak şekillendiren ekipmanlardır bu baskı esansında, kalıba malzeme konulması veya alınması sırasında ortama gürültü yayılabilmektedir. Söz konusu gürültüyü önlemek için otomatik beslemeli kalıpsa pres etrafı gürültü emici bariyerle kapatılmalı, elle beslemeli ise gürültüyü çıkaran kısımlarda gürültü engelleyici malzemeler(kauçuk vs.) kullanılmalıdır.
Ergonomik tehlikeler
Hidrolik pres operatörü el ile malzeme beslendiği durumlarda sürekli belirli hareketleri yapmaktadır bazen beslediği parçalar çok ağır veya şekilsiz olabilmektedir. Operatörün çalışma şekli yaptığı hareketler gözlemlenerek, çalışana oturabilmesi için sandalye, şekilsiz ve ağır yükleri beslemesi veya alması için yardımcı sağlanmalıdır. Preste çalışan sayısı arttırıldığında çift el butonunun da çalışan sayısına göre arttırılması gerektiği unutulmamalıdır.
Kaynaklar;
Safety with Machinery; John Ridley and Dick Pears
En 693 A2 Hidrolik Presler
