Yazıda Neler Var
İşyerinde Gürültü 1; Sesin Özellikleri Ve Gürültü İle Mücadele Yöntemleri
Yazar;Halil Kale, halil_kale@hotmail.com
Gürültü[1]
Gürültünün en basit tanımı istenmeyen sestir. Ses havada, katıda ve suda yayılabilir. Ses kaynakları çeşitli olabilmektedir(gaz, katı, sıvı), gaz ses kaynaklarına gaz egsozları ve patlamalar, sıvı kaynaklarına borularda ve şelalerde akan sular, katı kaynaklarına da birbirine değen metaller, dişliler, çekiç örnek verilebilir.
Frekans: Frekans periyodik hareketin bir saniyedeki sayısıdır. Maddelerin saniyede titreşimi farklılık göstermektedir. Frekans f ile gösterilir frekans birimi hertz(Hz)’dir.
İnsanın duyabildiği frekans aralığı 20Hz-20kHz arasındadır. İnsanın duyabileceği ses 2’ye ayrılmıştır. Düşük frekanslı – bas (traktör eksozu, elektrik jeneratörü), yüksek frekanslı – soprano (sinek vızıltısı)
Gürültü Seviyelerini Toplama;
Gürültünün seviyesini ifade eden dB biriminin artışı logaritmik bir atıştır. Bu nedenle gürültü seviyelerini toplama aritmetik toplama işlemi ile yapılmaz. Örneğin 2 adet 80 dB gürültü çıkaran makine aynı alana yerleştirilirse toplam gürültü 83 dB olur.
Sesin fiziksel malzemelere ve yapılara göre fiziksel özelliklerinin değişimi frekansına bağlıdır. Bu nedenle gürültü ile mücadelede ilk önce sesin frekansının belirlenmesi gerekir. Uluslarası standartlara göre duyulabilir ses frekansı 10 oktav bandına bölünmüştür. Her oktav 3’e bölünür ve buna 1/3 oktav denir. Her oktav merkezindeki frekansı ile anılır. Gürültü 1/3 oktavdan daha dar frekans aralığında yapılabilir.
Sesin Yönü[2]
Ses kaynağının titreşim enerjisinin ses enerjisine dönüşmesi sesi oluşturur. Ses enerjisi değişik yönlerde hareket edebilir. Bazen ses kaynağı bir yönde daha fazla basınç oluşturduğunda bu yöne daha fazla ses gider. Ses yönü ses kaynağının çevresindeki ses basıncı ölçülerek tespit edilebilir. Ses yönünün belirlenmesi nerede daha fazla gürültü olduğunun tahmini için önemlidir. Ses tüm yönlerde eşit basınçta ise buna heryönlü ses denir. Düşük frekanslı sesler genelde heryönlüdür.
İşyerinde Gürültü[3]
İşyerlerinde çalışanların maruz kaldığı ve bu maruziyeti fark etmedikleri en büyük tehlikelerden biri de gürültüdür. Avrupa birliğinde yapılan çalışmalar avrupada işçilerin çalışma sürelerinin %25’inde gürültüye maruz kaldıklarını göstermiştir. Gürültü kontrolü için en çok kullanılan metot gürültü kaynağı önüne bariyer koymak veya gürültü kaynağının etrafını kapatmaktır bazı durumlarda ise bu tek çözümdür. Tecrübeler işyeri dizayn aşamasında gürültüye yönelik önlemlerin maliyet bakımından mevcut binaya bariyer koyma ve gürültü kaynağı etrafını kapatma işlemi maliyetinin onda biri kadar olduğunu göstermektedir. İşyeri ve makine dizayn aşamasında makineler en az gürültü çıkaracak şekilde seçilmelidir.
Sanayide gürültü problemi ile karşılaşıldığında aşağıda etkililiğine göre sıralanmış önlemler alınabilir;
- Tehlikeyi yok et
- Gürültülü işlemi gürültüsüz işlemle değiştir,
- Yeniden iyi bir dizayn yaparak tehlikeyi azalt
- Çalışanları tehlikeden izole et (bariyerler, gürültü kaynağını kapatma vs.)
- Gürültülü alanda çalışanların yerlerini sürekli değiştir, sonra gürültüsüz yerlerde çalıştır,
- Kişisel koruyucu donanım sağla
Gürültü ile Kaynağında Mücadele[4]
Gürültü ile mücadele etmek için ilk yapılacak işlem ortamdaki gürültü kaynaklarını tespit etmektir. Gürültü kaynaklarını tespit ettikten sonra basit düzenlemeler yapılarak gürültü seviyesi ciddi derecede düşürülebilir. Örneğin eksantrik preste pres vuruşunun gürültüye neden olduğu durumlarda ürün kalitesini de etkilemeyecek şekilde maksimum çarpma kuvveti azaltılarak çok iyi sonuçlar elde edilebilir. Aerodinamik bir kaynaktan(hava akışı, su akışı vs.) ses çıkışı oluyorsa aynı şekilde aerodinamik kuvvet azaltılarak ortaya çıkan gürültü miktarı düşürülebilir. Kuvvetteki minimum değişiklikler ses düzeyini de minimuma indirebilir. Katıların (Özellikle metallerin) birbirine çarpması ile oluşan mekanik şok ve gürültü çarpma yüksekliğini azaltarak veya metalin çarptığı yerde bulunan metalin plastik vs. cisimlerle kaplanması ile engellenebilir.
Gürültü İletim Yolunu Engellemek[5]
Gürültünün kaynaktan başlayıp bir yol izleyerek alıcıya doğru gider bazı durumlarda kaynağında gürültü yeterince engellenemezse kaynaktan çıkan gürültünün alıcıya ulaşması engellenebilir. Bunu sağlamak için;
- Gürültü bariyerleri,
- Ekipmanı lokal veya tamamen kapatmak,
- Egzozlar için susturucu kullanmak
- Hava akışından çıkan sesi kontrol etmek için daha düz boru sistemleri,
- Titreşimle oluşan gürültü için titreşim absorbe edici malzemeler(kauçuk vs.)
- Akis yapan gürültüyü azaltmak için bölümleri küçültme gibi önlemler düşünülebilir.
Gürültüyü Alıcının Almamasını Sağlamak[6]
Bazı durumlarda yukarıda belirtilen tüm teknik önlemler gürültünün azaltılması için yeterli olmayabilir ve gürültü alıcıya kadar gelebilir. Bu durumda;
- Çalışanlara kişisel koruyucu kulaklıklar vermek ve kullanmalarını sağlamak,
- Pratik olarak mümkünse çalışanın etrafını gürültüyü almayacak şekilde kapatmak,
- Çalışanların yürüyüş yollarını gürültü kaynaklarından uzağa konumlandırmak,
- Çalışanların mesaisini gürültüye maruziyeti en aza indirecek şekilde düzenlemek(örneğin 2 saat gürültülü ortamda 2 saat gürültüsüz ortamda çalıştırmak)
- Çalışanları gürültü konusunda eğitmek gibi önlemler düşünülebilir.
Gürültü İle Mücadele Programı Oluşturmak[7]
Gürültüyle ile mücadele etmek için iyi bir bakım, malzeme değişimi, ekipmanın veya ekipman parçasının değişimi, sessiz ekipman seçimi, işlem akışı değiştirme, güç üretme ve gücü iletim(transmisyon) sistemini değiştirme, çalışma şeklini değiştirme, büyük parçaların titreşimine engel olma, sıvı akışından kaynaklı gürültüyü azaltma gibi yöntemler kullanılabilir.
Özetle Kurulmuş ve Çalışmakta Olan İşletmeler İçin Gürültü Kontrol programı şunları içermelidir;
- Gürültü kontrol amaçları ve kriterlerini belirle
- Gürültünün kaynağını ve yayılım yolunu tespit et
- Gürültü kaynaklarını gürültünün büyüklüğüne göre sırala
- Gürültü kontrol programı oluştur
- Programı uygula
- Amaca ulaşılıp ulaşılmadığını kontrol et
Bu programda en önemli hususlardan biri de sesin iletim yolunun belirlenmesidir. Örnek verilecek olursa savaş uçaklarının kokpitinde duyulan gürültünün uzun süre bir pompadan kaynaklandığı düşünülmekte idi ve bu durumu önlemek için çok fazla efor sarf edildi daha sonra bu sesin kokpit içerisindeki hava şartlandırıcının çıkış kısmından gelen aerodinamik gürültü olduğu fark edildi. Kokpitteki güçlü rezonans ile turbo pompasının ilgisi yoktu. Bu olayda sesin iletim yolunu iyi belirlememek ve alternatif çözüm üretmemek zaman ve para kaybına neden olmuştur.
[1] Non-Binding Guide To Good Practice For The Application Of Directive 2003/10/Ec “Noise At Work”, European Commission
[2] [3] [4] [5] [6] [7]Non-Binding Guide To Good Practice For The Application Of Directive 2003/10/Ec “Noise At Work”, European Commission
