Maruziyeti İzleme
Yazar;Halil Kale, halil_kale@hotmail.com
Örnek alma safhasında hem alandan hem de kişisel örnekler alınmalıdır. Ayrıca havalandırma sistemleri yapıldıktan sonra bakımlardan ve değişikliklerden sonra da örneklem alınmalıdır ki yapılan sistemin etkili olup olmadığı kontrol edilebilsin. Sistemler kurulduktan sonra optimum olan sıfıra yakın kirletici saptanmasıdır. Buna rağmen bazı durumlarda havalandırma sistemi dizaynından dolayı 0 maruziyet garanti edilememektedir. Kabul edilebilir seviyeler kirleticilerin zarar seviyesine göre belirlenmektedir. Havalandırma sistemi üreticileri bazı durumlarda sınır değerlerin altına düşürmeyi vaad etmektedirler bu seviyeler de en az sınır değerin %20 altı olmalıdır.
Alan ölçümü ile kirleticilerin yayıldığı alanın büyüklüğü, işlem dışı alanlara yayılıp yayılmadığı örneğin ofisler ve başka kimyasal ile birleşip tehlikeli birleşik oluşturup oluşturmayacağı durumlarına bakılır. Örneğin Kaynak işlemleri klorin hidrokarbon(bazı solvent içeriğinde bulunur) bulunan ortamda yapılırsa tehlikeli hidrojen klorit oluşur. Hidrojen kloritin oluşumun en önemli kanıtı çok fazla metal korozyonu olmasıdır.
Kişisel Maruziyeti İzleme
Kişisel maruziyet izleme işlemi aynı zamanda soluma bölgesi izleme işlemi olarak da geçmektedir. Soluma alanı izlenirken hava örnekleme aracı(filtre kaseti veya absorbe tüpü) çalışanın burun veya kulağı altında bulunan kıyafetine takılır. Kaynak dumanı söz konusu olduğunda ise örnek alma cihazını daha doğru sonuçlar alabilmek için kaynakçı başlığının içerisine takmak gerekmektedir.
Zaman Ağırlıklı Ortalama Maruziyeti(TWA) İzleme
Birçok kirletici Zaman Ağırlıklı Ortalama Maruziyet yöntemi ile izlenmektedir. Zaman ağırlıklı ortalama maruziyet 8 saatlik vardiya boyunca çalışanın maruz kaldığı en yüksek kirletici miktarını göstermektedir. TWA uygulanırken örnek alma önem taşımaktadır çalışanın üzerindeki örnek alma ekipmanı en az 8 saat çalışanın üzerinde durmasına dikkat edilmelidir. Örnekleme cihazı takılı çalışana yaptığı çalışma süresince muhtemel yapacağı tüm işler yaptırılmalıdır(Ör: Bakım onarım malzeme değişimi vs.). BU tip örnek almayı çalışanın tecrübesi, çalışma günündeki iş yoğunluğu, havalandırma sisteminin tam kapasite çalıştırılıp çalıştırılmadığı, çalışanın kasıtlı olarak tozsuz ortamda beklemesi gibi çeşitli faktörler etkiler.
Kısa Dönem Maruziyeti(STEL) İzleme
Bazı kirleticiler ise çalışanın solunum bölgesinde biriken maksimum kirletici miktarını 15 dakikalık sürede Kısa Dönem Maruziyeti(STEL) yöntemi izlenmektedir. STEL yapılma zamanı seçilirken prosesin en çok kirletici çıkarabileceği zaman seçilmelidir. İşyerinde rutin olmayan kirletici çıkarabilecek özel işlem için de STEL izleme yapılmalıdır. Söz konusu işlem 15 dakikadan az sürüyorsa izleme cihazı 15 dakika tamamlanıncaya kadar çalıştırılmalıdır aksi takdirde izleme cihazının çalışmadığı zamanda izleme cihazı maruziyet olmadığını kabul eder.
Tavan Maruziyeti İzleme
Bazı durumlarda bazı kimyasallar için işyeri tavan kısmında maksimum kirletici birikmektedir ve buradan yapılacak ölçüm solunum bölgesinden yapılan ölçüm olarak kabul edilmektedir. Bazı durumlarda çalışanın maruziyet miktarı çalışma sırasında hiçbir zaman tavan maruziyet limitlerini geçmemelidir. Diğer durumlar için ise maksimum sürede limit altında seyretmesi kabul edilebilirdir. Eğer mümkünse tavan maruziyeti anlık ölçüm yapan ekipmanlarla sürekli izlenmelidir mümkün değilse 15 dakikalık maruziyet ölçülmelidir.
Mühendislik İzlemesi
Zaman ağırlıklı ölçüm sonuçları mühendislik önlemleri ile maruziyetin azaltılması konusunda yol gösterici olmaktadır. Buna rağmen bu izlemeler kirleticinin kaynağını ortaya çıkarmamaktadır. Mühendislik örnekleri özel işlemlerde çalışanın maruziyetini belirlemeyi amaçlamaktadır bu örnekler çalışanın solunum bölgesinden alınabileceği gibi özel işlem yapılırken alandan da alınabilir. Genelde bu tip izlemeye görev bazlı izleme denilmektedir. Çalışanın solunum bölgesinden gözleme yapıldığında STEL yöntemi veya tavanda izleme yöntemi uygulanabilir. Bu tip çalışmalarda istatistik olarak anlamlı cevaplar alabilmek için birden çok izleme yapılmalıdır.
- Görev bazlı izleme: Bu tip izlemede hava örneği sadece özel bir işlemde alınır. Eğer yapılacak işlem aşamalardan oluşuyorsa örnek alma tüm aşamaları dikkate almalıdır. Anında okuma ekipmanları bu işlem için kullanılışlıdır. Buna rağmen hava örneklem pompaları ve toplama kaseti de kullanılabilir. Kasette örnekler toplandığında kaset sıklıkla değiştirilmeli ve muhafaza edilmelidir. Tekrar edilen izlemeler de aynı şartları(aynı işlem, operatör, parça, uzunluk ve örnekleme süresi) taşıması sonuçların anlamlı olmasını sağlar. Görev bazlı analiz sistemde yapılan geliştirmelerin etkililiğini test etme amacıyla da gelişmeyi kurmadan ve kurduktan sonra ölçüm yapılarak yapılabilir.
- Emisyon oranı izleme: Kirletici çıkma oranını belirlemek genelde çok zordur. Seri olarak özel örnekler alma tahmine yardımcı olabilir. Örneğin sıcak metal taşlama işleminde bazı kum kutularında karbon monoksit çıkabilmektedir. Kutular izole edilirse ve egsoz kısmı da kapalı kaba bağlanırsa kapalı kaptaki CO miktarı ve akış hızı tespit edilebilir.
- Alan İzleme: Potansiyel kirletici çıkış yerlerinden alınacak alan örnekleri kirletici miktarı hattında fikir verebilmektedir. Bu konsantrasyonların TWA’dan daha yüksek olması beklenir çünkü kaynağa yakın kısımdan örneklem alınmıştır. Bu yöntem sistemde yapılan geliştirmelerin etkililiğini test etme amacıyla da gelişmeyi kurmadan ve kurduktan sonra ölçüm yapılarak uygulanabilir. Dikkat edilmesi gereken örnekleri aynı şartlarda alabilmektir. Örneğin örnek alındıktan sonra kapılar pencereler açılıp kapatılırsa şartlar değişir.
Video Kullanımı
Video kullanımı yöntemi bir diğer mühendislik yöntemlerden biridir. Bu yöntemde ortam kirletici ölçümü ve data analizi yapabilen bir kamera birlikte çalıştırılır ve çalışanın maruziyeti ile ilgili detaylı veri elde edilir.
İzleme Ekipmanları Kalibrasyonu
Havadaki kirleticileri ölçe ekipmanların kalibrasyonu da çok önemlidir. Üreticinin sağladığı verilere göre üreticinin veya standartların belirlediği sıklıklarda izleme ekipmanları kalibre edilmelidir.
Kapalı ve sınırlı alanlarda ölçüm yapma
Kapalı ve sınırlı alanlarda ölçüm ancak;
- Alanda solunabilir oksijen varsa ve güvenli ise
- Çalışan içeride bulunduğu sürece solunabilir oksijen temin edilebiliyorsa yapılabilir.
Bu tip alanlarda ölçüm tipik olarak çoklu gaz ölçücü cihazlarla yapılır. Bunlardan en çok kullanılanları oksijen, yanıcı gaz, hidrojen sulift, karbon monoksit, organik uçucu ölçen cihazlardır.
