Genel Havalandırma
Yazar;Halil Kale, halil_kale@hotmail.com
Genel havalandırma bir odadaki binadaki işletmedeki havayı alıp içeriye hava veren sistemler bütünüdür.
Kullanım amacına göre ikiye ayrılır;
Değişim havalandırması; değişim havalandırması ortamdaki kirletici havayı alıp dışarıdan temiz hava verilmesi şeklinde olur. Ortam havalandırması lokal havalandırma kadar insan sağlığı için verimli değildir, çünkü çoğunlukla kirletici çalışanın solunum bölgesinden geçtikten sonra havaya karışmakta ve bu da maruziyeti önleyememektedir.
Isı Kontrolü havalandırması; İçerideki ısının belirli bir seviyede tutulması için yapılan havalandırma tipidir.
Şekil: Genel Havalandırma Örneği
Gaz ve Buhar Oluşması
Ortamda yüzeyden gaz ve buhar oluşmasını etkileyen faktörler şunlardır;
- Gaz veya buhar çıkaracak kimyasalın havayla temas ettiği yüzey alanı
- Ortam havalandırmasının yoğunluğu
- Kimyasalın çalkalanma durumu
- Kimyasalın dökülüp dökülmemesi
Birkaç kimyasalın karışımı ile oluşturulan sıvılarda ortamdaki her kimyasal için miktar toplam karışım içerisindeki o kimyasalın oranı kadardır.
Değişim Havalandırması Prensipleri
Değişim havalandırması prensipleri şunlardır;
- Kirleticinin atılması için gerekli hava miktarını belirle
- Hava emiş kısımları kirleticiye olabildiğince yakın konumlandır
- Hava beslemesini tehlikeli alandaki havayı süpürecek şekilde yap. Çalışanlar hava beslemesi ile tehlikeli alan arasında kalmalılar.
- Ortamdaki kirli havayı uygun sistemlerle temiz hava basarak değiştir, temiz hava basımı sırasında gerekirse havayı ısıt veya soğut.
- Hava emiş kısmı yakınlarında açık pencere kapı vs. bulundurmayarak dışarı atılan kirli havanın içeri girmesini engelle
- Hareketli boruların katlanmasını engelle mümkün olduğunca rijit boru kullan
Şekil: Genel Havalandırmada kirletici dağılımı
Değişim Havalandırması ve Sağlık
Genel anlamda ortamdaki kirleticiler ortama homojen şekilde yayılmış değillerdir. Ortamın çeşitli noktalarında konsantrasyonu farklılık gösterir çünkü;
- Kirletici kaynağı ortama homojen yayılmamıştır
- Bazı kirleticiler hareketlidir
- İçeri verilen hava genelde homojen dağılmamaktadır
- Emiş sistemi homojen çekiş sağlamamaktadır
- Hava akımlarını değiştiren çeşitli unsurlar vardır(engeller, insanlar, makine hareketleri vs.)
Değişim havalandırmasının kullanımına ancak şu dört sınırlayıcı faktör içerisinde izin verilmelidir;
- Kaynaktan çıkan kirletici çok fazla olmamalıdır
- Çalışanlar kirleticiden yeteri kadar uzakta olmalı veya kirletici çalışanları etkilemeyecek kadar az olmalıdır
- Kimyasal az zararlı olmalıdır(zarar miktarı bilinmeyen kimyasal aşırı zararlı olarak değerlendirilmelidir)
- Kirletici çıkışı neredeyse homojen olmalıdır.
Değişim havalandırması genel olarak TLV 20 ppm veya üzerindeki organik sıvılar için kullanılır.
Çalışanın yerine göre çekiş durumu;
- Eğer kirletici bulut çalışana doğru geliyorsa emiş gücü artırılmalıdır.
- Eğer temiz hava kirleticinin yakınındaki çalışana doğru geliyorsa bu çalışan etrafındaki kirletici havayı süpürür.
- Kirleticinin çalışanın önünde olduğu durumda eğer temiz hava çalışanın arkasından geliyorsa çalışanın önünde zayıf çekim alanı oluşur ve çoğunlukla çalışan kirleticiye yoğun olarak maruz kalır.
Bazen maruz kalabilecek çalışana doğru temiz hava vererek maruziyet azaltılabilmektedir fakat bu durumda hava akımı iyi hesaplanmazsa çalışanıın maruziyeti arttırılabilir. Çalışanın kirletici kaynağa birkaç metre uzaklıkta durduğu durumlarda arkasından temiz hava vermek ön tarafında türbülansa neden olacağından maruziyeti arttırmaktadır. En uygun strateji çekiş sistemini kirletici kaynağa olabildiğince yakın tesis edip kirleticiyi ortama yayılmadan alabilmektir.Bu durumda çekiş ağzı lokal havalandırma gibi görev yapar. Kirletici ile emiş uzaklaştıkça kirlenen hava başka etkilere de maruz kalarak ortama yayılacağından ve ortamda türbülanslı akış oluşacağından toplaması çok zorlaşacaktır.
Kapalı Alan Havalandırması
Kapalı alanlar diğer alanlara göre çok küçük hacimli alanlar olduğundan söz konusu alanlar açık alanlara göre çok hızlı kirlenmektedir. Bu da çalışanın sağlığını daha hızlı etkilemektedir. Kapalı alanlarda öncelikle tehlikeli kimyasal ortaya çıkma ihtimali azaltılmalı daha sonra ortama temiz hava verilmelidir.
Kapalı Alan Kimyasal çıkışını azaltmak;
- Kimyasal sıvılar tamamen drenaj yapılmalı
- Potansiyel dökülmeler minimize edilmeli
- Lokal havalandırma kurulup çıkan kimyasal toplanmalı
- Boşalma kısımlarındaki kimyasal toplanmalı
- Fleksibıl boru ile yoğunluğun fazla olduğu noktalardaki kimyasallar toplanmalı
- Kimyasal alındığında temiz hava beslemesi yapılmalı
- İçerideki kimyasal yoğunluğu düşse bile belirli bir emniyet süresi beklenilip sonra alana girilmeli
Kapalı Alanda Temiz Hava Beslemesi Sağlamak;
- Potansiyel kaynaklardan yeterli uzaklıktan temiz hava beslemesi yap
- Tank ağzı vs. yerlerden temiz hava beslemesi yapılıyorsa kirleticileri tank ağzından uzak tut
Kapalı alanda Beslememi yapılmalı kirli hava çekilmeli mi?
Kapalı alanlarda tavsiye edilen kirli hava çekilmesi yerine içeriye temiz hava beslemesi yapmaktır. İçerideki kirli havayı çekmeye çalışırken sadece belirli alandaki hava çekilebilir ve içeride hava kirli hava karışımı kalmış olabilir. İçeriye hava basılırsa söz konusu hava tüm alanı dolaşıp tankın ağzından veya çıkışından çıkacağından kirli hava konsantrasyonu daha az kalmaktadır.
Şekil: Hava besleme ve hava çekişte kapalı alan kirletici konsantrasyonlarının karşılaştırılması
Bu durumun istisnaları şu şekildedir;
- Eğer alanda kirletici çok fazla ve çalışan çıkış noktasına çok yakın ise hava çekişi yapılabilir
- Eğer tank çok küçük ve tanktaki kirletici çok fazla ise hava çekişi yapılabilir.
Kaynaklar;
Controlling airborne contaminants at work, A guide to local exhaust ventilation (LEV), Published by TSO (The Stationery Offce), part of Williams Lea Tag, Third edition 2017,ISBN 978 0 7176 6613 3
INDUSTRIAL VENTILATION;A Manual of Recommended Practice for Design 29th Edition:2016 ISBN: 978-1-607260-87-5
GENERAL VENTILATION İn The Workplace Guidance For Employers, HSG202, Crown copyright 2000 , ISBN 0 7176 1793 9
Local Exhaust Ventilation (LEV) Guidance, Published in January 2014 by the Health & Safety Authority, The Metropolitan Building, James Joyce St., Dublin 1.
Clearing the air A simple guide to buying and using local exhaust ventilation (LEV), INDG408(rev1), Published 01/16
Time to clear the air!, A workers’ pocket guide to local exhaust ventilation (LEV), INDG409
