Patlamadan Korunma Dokümanında Neler Olmalıdır?
- İşyeri ve Çalışma Mahallerinin Tanımlanması
İşyerindeki patlayıcı atmosferlerin mevcut olduğu yahut olabileceği çalışma mahalleri tanımlanması gerçekleştirilir. Bu tanımlamada;
- Tesisin adı,
- Bina yerleşim planı ve kaçış yolları,
- Sorumlu personel,
- Çalışan sayısı, vb. bilgilere yer verilebilir.
- Proses Adımlarının ve Çalışma Faaliyetlerinin Tanımlanması
Prosesin işleyiş silsilesi mümkünse akış şemasıyla birlikte özet olarak açıklanır. Açıklama patlamadan korunma konusunda ihtiyaç duyulabilecek tüm ayrıntıları içermelidir. Başlangıç ve kapama işlemleri gibi operasyonel aşamalar, ekipmanların da yer aldığı proses işleyiş şeması ve proses parametreleri (sıcaklık, basınç, hacim, besleme debisi, iş ekipmanları, pompa devir hızı, vb.) temizlik işleri gibi faaliyetlere bu bölümde yer verilir.
- Kullanılan Maddelerin ve Güvenlik Kriterlerinin Tanımlanması
Bu bölümde hangi maddelerin patlayıcı atmosfer oluşturabilecekleri ve hangi proses aşamalarında söz konusu durumun hasıl olabileceği belirlenir. Maddelerle ilgili güvenlik parametrelerinin literatür değerlerinin saptanması gerçekleştirilir.
- Risk Değerlendirmesi Sonuçları
Tesis elemanlarının içinde ve çevresinde saptanan patlayıcı atmosfer oluşması muhtemel yerler belirtilir. Bu ortamlarda statik elektrik ve diğer tutuşturucu kaynaklar ve bunların tutuşma ihtimali belirtilir. İşyerinde bulunan prosesler çalışma yerleri dikkate alınarak bunların birbirleri ile etkileşimi ihtimali değerlendirilir. Olası patlama sonucunda etkinin büyüklüğü belirtilir. İşyerinin normal çalışma koşullarıyla birlikte temizlik, bakım-onarım çalışmaları, devreye alma ve sonlandırma, arıza hallerinde ortaya çıkabilecek tehlikeler de göz önünde bulundurularak muhtemel patlayıcı atmosferlerin tayini gerçekleştirilir. Bölge sınıflandırılmaları gerekçeleriyle birlikte yazılı olarak belirtilir ve bölge haritasına yer verilir.
Patlama risklerinin değerlendirilebilmesi için mevcut koşullarda patlayıcı atmosfer oluşma ve tutuşma ihtimalleri göz önüne alınır. Değerlendirme prosesteki her eleman, aktivite, adım, operasyonel değişiklikler için ayrı ayrı olmalı genelleme yapılmamalıdır. Riskler değerlendirilirken ele alınması gereken önemli faktörler;
- Bakım-onarım dahil işyerinin normal işleyiş koşulları,
- Devreye alma-çıkarma süreçleri,
- Arızalar ve öngörülebilir hatalı durumlar,
- Tahmin edilebilir hatalı davranışlar,
- Kullanılan iş ekipmanları,
- İşletmenin yapısı ve yerleşimi,
- Kullanılan maddeler
- Sınıflandırılmış yerler ve kullanılacak ekipman
Gaz buhar ve sis halindeki yanıcı maddelerin hava ile karışımında oluşan patlayıcı ortam;
- Sürekli veya uzun süreli oluşuyorsa Bölge 0 Kategori 1 ekipman kullanılmalı
- Ara sıra oluşuyorsa Bölge 1 Kategori 1 veya 2 ekipman kullanılmalı
- Oluşma ihtimali yoksa veya çok kısa süreliyse Bölge 2 Kategori 1, 2 veya 3 ekipman kullanılmalı
Tutuşabilir bulut halindeki tozlardan oluşan patlayıcı ortam;
- Sık sık oluşuyorsa Bölge 20 Kategori 1 ekipman kullanılmalı
- Ara sıra oluşuyorsa Bölge 21 Kategori 1 veya 2 ekipman kullanılmalı
- Oluşma ihtimali yoksa veya çok kısa süreliyse Bölge 22 Kategori 1, 2 veya 3 ekipman kullanılmalı
olarak sınıflandırılmalı ve uygun kategori ekipmanlar kullanılmalıdır.
Yukarıda belirtilen bölgelerin nasıl belirleneceği ile ilgili yönetmelikte herhangi bir bilimsel yöntem önerilmemiştir. Uygulamada 60079 sayılı Atex standartları bölge hesaplarında kullanılmaktadır. Bu standardın en son güncellemesi TS EN 60079-10 olarak 2015 yılında çıkarılmıştır. Bölgeleri belirtmek için dokümana bölge haritası da eklenebilir.
İşyerinde patlayıcı ortam ihtimali olmadığı düşünülüyorsa Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik Ek-1’e göre bu durum yapılacak araştırmalarla kanıtlanmalıdır söz konusu araştırmalar yapılıp kanıtlanmazsa ortam patlama ihtimali olan ortam olarak kabul edilmektedir.
- Alınan Patlamadan Korunma Önlemleri
Risk değerlendirmesi sonuçlarına dayanan bu bölümde patlamadan korunma amacıyla tesiste gerek teknik gerekse organizasyonel olarak alınan tedbirlere yer verilir.
- Teknik Tedbirler:
Teknik tedbirler önleme, azaltma ve proses kontrol ekipmanları altında genel bağlamda sınıflandırılabilir. Temel olarak önleme prensibi olarak hangi metodun kullanıldığını alınacaklar tedbirler silsilesinde belirtilerek koruma önlemleri sıralanabilir. Önleme bağlamında patlayıcı atmosferlerin ve tutuşturucu kaynakların bulunmasının yahut oluşmasının önlenmesi ifade edilebilir. Etki azaltma yaklaşımı olarak basınca dayanıklı tasarım, bastırma sistemleri, tahliye sistemleri ve patlama yayılmasını engelleyici sistemler sıralanabilir. Proses kontrol ekipmanlarındaysa ortamdaki patlayıcı atmosfer ya da tutuşturucu kaynakların etkinlikleri sürekli olarak bir geri beslemeli sistemle ölçülmesi ve tehlike limitlerine erişildiğinde önceden dizayn edilmiş teknik tedbirlerin riskin önlenmesi amacıyla kendiliğinden devreye girmesi olarak ifade edilebilir. Konuya örnek olarak tehlike marjini dikkate alınmış gaz ölçüm cihazıyla ilişikli çalışan bir fan sistemi düşünülebilir. Nitekim bu sistemin herhangi bir arıza durumunda yahut enerji kesilmesi durumunda da çalışır vaziyette olması sistemin işlerliği açısından kritik öneme sahiptir.
- Organizasyonel Tedbirler:
Patlamadan korunma dokümanında ele alınılması gereken konulardan biri de teknik tedbirlerin yanında işletmede alınan organizayonel tedbir olduğu söylenebilir. Patlamadan korunma dokümanında;
- Faaliyetlerin yürütülmesi amacıyla planlanan talimatlar,
- İstihdam edilenlerin yeterli yetkinliği ulaşabilmeleri için atılacak adımlar,
- Eğitimin içeriği ve sıklığı,
- Mobil cihazların kullanımında dikkat edilecek hususlar,
- Çalışanların doğru KKD’leri kullanmalarını temin edebilmek için yapılacaklar,
- Çalışma izin sistemi mevcut mu? Mevcutsa nasıl organize edilmektedir,
- Bakım-onarım, test ve gözetim faaliyetlerinin nasıl yürütüldüğü,
- Tehlikeli bölgelerin nasıl sınıflandırıldığı,
- Patlamadan Korunma Önlemlerinin İcrası
Patlamadan korunma dokümanında işletmede alınan tedbirlerin icrasını kimin gerçekleştireceği ve tedbirlerin gerek dokümantasyonu gerekse güncellenmesinde kimlerin sorumlu olduğu katiyetle belirtilmesi gerekmektedir. Aynı zamanda söz konusu tedbirlerin hangi zaman dilimlerinde uygulanacağının ve bu uygulamalardaki talimatların da dokumanın sağlıklı bir yapıya ulaşması için gereken bileşenlerden biri olarak öne çıkmaktadır.
- Patlamadan Korunma Önlemlerinin Koordinasyonu
Aynı çalışma alanını birden fazla işveren paylaşması halinde göz önünde bulundurulması gereken temel hususlardan biri olarak öne çıkmaktadır.
- Patlamadan Korunma Önlemlerinin Koordinasyonu
İşyerinde kullanılan tüm ekipmanların İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğine uygun olup olmadığına bakılmalı uygun olmayanlar uygun hale getirilmeli ve dökümana işlenmelidir.
- Patlamadan Korunma Dokumanı Ekleri
- AT tipi uygunluk beyanları,
- Ekipman yeterlilikleri,
- MSDS’ler,
- İşletme talimatları, vb.
Kaynak;
- Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik
