Yazıda Neler Var
İşyerlerinde Sağlığa Zararlı Maddeler ve Mücadele Yöntemleri; Kontrol Çeklistleri
Yazar;Halil Kale, halil_kale@hotmail.com
İşyerlerinde yapılan üretim gereği birçok kimyasal madde kullanılmaktadır, bu maddeler kullanılırken çalışanların vücutlarına temas edebilmekte veya solunum yoluya alınabilmektedir. Vücuda giren yabancı kimyasallar çalışan sağlığı tehdit etmekte kimi zaman çalışanların hayatına mal olmaktadır. Sağlığa zararlı kimyasallarla mücadele etmenin çeşitli yolları ve öncelik sıralaması iş güvenliği mevzuatında ve teknik dokümanlarda ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Bu yazımızda bu mücadelenin nasıl yapılacağı anlatılmıştır.
Sağlığa Zararlı Maddeler Nelerdir?
- Maden işçileri, ağaç sanayi işçileri ve kaynakçıların maruz kaldığı toz ve duman(akciğer hastalıkları)
- Metal işleme sıvıları (bakteri ve fungi üretip astım ve egzamaya neden olurlar)
- Çiçek meyve sebze sanayi (egzamaya neden olur)
- Islak yüzeylerde çalışma ör:yemek ve temizlik sektörü(egzamaya neden olur)
- İnşaat sanayiinde ıslak çimetoyla uzun süreli temas (kimyasal yanık ve egzamaya neden olur)
- Ham petroldeki benzen (lösemiye neden olur)
ve bunlar gibi işyerlerinde kullanılan boya, mürekkep, yapıştırıcı, deterjan güzellik ürünleri gibi diğer maddeler tehlikeli olabilir. Bu maddelerin farklı tehlikeleri de bulunabilir örneğin yanıcı olabilirler veya içinde yanıcı uçucuların bulunduğu solventler olabilirler. Günlük malzemelerden çıkan sis veya tozlar da patlayıcı olabilirler örneğin odun tozu ateş kaynağı ile buluşursa patlayabilir. Bu yazımızda kimyasalların patlamada durumu değil sağlığa zararları incelenmiştir.
Ne Yapılmalı?
- İşyerindeki tüm maddelerin içeriğinde ne olduğu ve hangi yoldan tehlikeli olduğuna dair araştırma yapılmalı bunun için;
- Malzeme güvenlik bilgi formlarına bakılmalı
- Malzeme temin edilen yerden bilgi alınmalı
- Diğer kaynaklardan araştırma yapılmalı(internet vs.)
- Eğer madde zararlı ise çalışanların bu maddeye nasıl maruz kaldığına bakılmalı
- Soluma yolu ile
- Deriye temas ile
- Yutma ile
- Göze temas ederek
- Deri altına girerek
- Soluma yolu ile maruziyette; bazı maddeler buruna, boğaza, akciğerlere zarar verirken bazıları insan akciğeri tarafından emilerek vücudun karaciğer, böbrek vs. diğer parçalarına zarar verebilir.
- Deriye temasla maruziyette; Bazı maddeler direk deriye zarar verirken bazıları deri tarafından emilip vücudun diğer organlarına zarar verir. Deri;
- Maddeye direk temasla
- Sıçrama ile
- Deride toz birikmesi ile
- Kirlenmiş yüzeylere temasla zararlı maddelere maruz kalabilir.
- Yutma yolu ile maruziyette; İnsanlar kimyasala temas ettikten sonra ellerini yıkamazsa yemek yerken ellerindeki kimyasal kalıntılarda vücuduna girebilir.
- Göze maruziyette; bazı toz ve gazlar gözü tahriş edebilir. Sıçramalar da göze gelip tahriş olmasına neden olabilir.
- Deri altına girerek maruziyette; Bu tip maruziyete çok sık karşılaşılmamakla birlikte özellikle kasaplarda ve iğne ile çalışılan işlerde(hastane vs.) bu tip maruziyetlerle karşılaşılabilmektedir.
İşyerinde bulunan maddeler değerlendirilirken yukarıdaki tehlike çeklistinden yararlanılabilir.
Risk Değerlendirmesi
Mevzuatımız işyerinde bulunan kimyasalların, tehlikeli maddelerin risk değerlendirmesinde değerlendirilmesini öngörmektedir. Bazen maddeden çok az miktarlarda kullanıldığında bu tehlikeli bile olsa risk düşük olabilir fakat bu malzemelerin temizliği gibi proseslerde risk yükselecektir. Bazen de maddeden çok büyük miktarlarda, sızıntı ve maruziyet sık olacak şekilde kullanıldığında maddenin tehlikeli olup olmadığına bakılmaksızın önlem almak gerekebilir, risk yükselebilir.
Maruziyet Kontrol Yöntemleri Nelerdir?
Kimyasal maruziyeti kontrol yolu her zaman uygun ekipman ve uygun çalışma yönteminin en verimli kombinasyonudur. Doğru kombinasyon önemlidir, kontrol yöntemi çalışmayı engellememeli ve maruziyeti engellemelidir. Söz konusu kombinasyona ulaşmanın en iyi yolu çalışanı iyi eğitmek ve çalışırken gözlemlemektir.
Bazı madde ve işlemler için yol göstermesi adına yapılan örnek kontrol yöntemleri belirleme tablosu;
Kontrol Yöntem Seçimi Sıralaması
Kontrol Yöntemleri Seçilirken Aşağıdaki Sıralamaya Dikkat edilmelidir;
- Tehlikeli maddeyi tehlikesiz olanla değiştir.
- Maddenin tehlikesiz halini kullan (Örneğin toz yerine macun kullan)
- Maddeyi en aza indirmek için prosesi değiştir
- Prosesi kapalı hale getirerek tehlikeli maddenin ortama yayılmasını engelle
- Maddeyi kaynağında çek
- Mümkün olduğu kadar az işçiyle çalış
- KKD temin et ve kullanılmasını sağla
Kontrol Ekipmanları
Kontrol ekipmanları çeşitli şekillerde karşımıza çıkmaktadır, tozu, gazı, sisi, kaynağından çekmek için havalandırma tesisatı, boya kabinleri, kirli alanlarda temiz odalar veya tozu yere indirmek için su kullanımı bunlardan bazılarıdır. Bu tip ekipmanları kullanırken şunlara dikkat edilmelidir;
- Ekipmanın günlük, haftalık, aylık bakımlarına,
- Doğru çalışıp çalışmadığına dair testlere
- Hata sinyallerine
- Değiştirilebilir parçalarının neler olduğuna
- Kullanıcının sistemi verimli nasıl kullanabileceğine
Ekipman Bakımı
Tehlikeli maddelerle maruziyet kontrol ekipmanları sürekli test ve bakım yapılmalı çıkan aksaklıklar giderilmelidir. Bu kontrollerde;
- Sistemin kontrolsüz bir şekilde kirletme yapıp yapmadığı
- Ekipmanın dizayn kriterlerine uygun olduğuna
- Çalışanların ekipmanı doğru kullandıkları huşularına bakılmalıdır.
Çalışanların Eğitimi
Çalışanlara işlemin tehlikeleri ve ortaya çıkabilecek zararlı madde anlatılmalıdır, çalışanların eline yazılı form vermek etkili bir eğitim yolu değildir.
- Çalışanlara sistemin veya ekipmanın çalışıp çalışmadığını nasıl anlayacakları anlatılmalıdır.
- Dökülme ve sıçramada nasıl temizlik yapılacağı anlatılmalıdır.
- KKD kullanılacaksa bunların nasıl ve hangi süre kullanılacağı anlatılmalıdır.
- Eğer eldiven kullandırılacaksa eldiven tehlikeli madde eline temas etmeden nasıl çıkaracağı öğretilmelidir.
Çalışanların Sağlığı
Tehlikeli maddelere maruz kalabilecek çalışanların sağlık kayıtları sıklıkla incelenmeli bunlardan kan, idrar vs. örnekler alınıp maruziyet olup olmadığı analiz edilmelidir.
Tehlikeli Madde Kontrol Çeklisti;
Kaynak;
Working with substances hazardous to health; A brief guide to COSHH Leaflet INDG136(rev5) HSE Books 2012 www.hse.gov.uk/pubns/indg136.htm
