Solunum Koruyucu Ekipmanlar
Yazar;Halil Kale, halil_kale@hotmail.com
İşyerlerinde çalışırken, ekipmanlardan çalışılan malzemelerden ortama gaz, toz, sis yayılarak işyeri havasını kirletebilir. Çalışanlar bazen düdşük oksijen seviyesine sahip olan silo tank gibi kapalı alanlarda çalışmak zorunda kalabilir. Tüm bu durumlarda kullanılabilecek kişisel koruyucu donanımlar Maske olarak adlandırılır ve bu ekipmanlar ekipmanı kullanan kişiyi havadaki zararlı partiküllerden veya oksijensizlikten korur.
Maske Kullanma Kararı
İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuat kişisel koruyucu donanım kullanılmasını tehlikenin diğer yöntemlerle yük edilemediği durumlarda kabul etmiştir.
Buna göre maske kullanma kararı vermeden önce; işyeri ortamındaki havanın temizlenmesi için diğer kontrol yöntemleri denenmelidir.(Havalandırma, tehlikeli maddeyi ortamdan uzaklaştırma vs.)
Maske toplu korunma önlemleri alınması sırasında kullanılabilir örneğin havalandırma sistemi tesis edilirken, acil çalışma durumunda kullanılabilir örneğin iş kazası anında, diğer kontrol yöntemlerin verimli olmadığı kısa süreli bakım vs. gibi çalışmalarda tercih edilebilir.
Maske Çeşitleri
Kişisel koruyucu donanım olarak çok çeşitli tiplerde maskeler bulunmaktadır, ayrıca çalışanın yüz büyüklüğüne görede çeşitli büyüklükte maskeler bulunmaktadır.
Maskeler hem uygun hemde kullanışlı olmalıdır;
Uygun: Ortamdaki tehlike çeşidine göre ve kullanıcıyı tehlikeden koruyacak şekilde dizayn edilmiş olmalı
Kullanışlı: Kullanıcı maskeyi rahatça kullanabilmeli ve maske ek tehlike oluşturmamalı
Maskelerin 2 ana çeşidi bulunmaktadır;
Filtreli maskeler; Havadaki kirleticileri kullanıcının solumaması için havayı filtreler. Bu tip maskelerin motorsuz filtreli(havayı kullanıcının nefes gücü ile filtreler) ve motorlu filtreli(havayı maskede bulunan motor gücü vasıtasıyla filtreler) maske olmak üzere iki türü vardır.
Soluma Aparatlı Maskeler; Bu tip maskeler kullanıcıyı bağımsız bir hava kaynağından beslemek suretiyle çalışırlar.
Filtreli ve Soluma Aparatlı Maskeler İki Ana Gruba Ayrılır
Sızdırmaz tipliler; Kullanıcının yüzünde iyi bir sızdırmazlık oluşturur. Bunların motorlu ve motorsuz tipleri vardır.
Sızdırabilir tipliler; Kullanıcaıya yeterli temiz hava verme prensibine göre çalışır sadece motorlu filtreli veya Soluma aparatlı tiplisi vardır. Örnek olarak başlıklar, giysiler, siperlik monteli maskeler.
Maske Filtreleri
Maskelerin ana bileşeni filtresidir. Filtreler katı, sıvı, gaz veya duman için uygun olabilirler. Filtreler maskenin ana parçası veya değiştirilebilen parçası olabilirler bu durumda filtre değiştirilerek yeniden kullanılabilir. Tehlikeye karşı en etkili filtre tipini seçmek hayati önem taşımaktadır.
Nefes Alama Aparatları
Nefes alama aparatları;
- Havayı bağımsız bir kaynaktan(basınçlı hava silindiri veya hava kompresörü) alarak kullanıcıya verir
- Değişik atmosferlerde ve biçok hava kirleticisine karşı kullanılabilir.
Maskelerde Bulunması Gerekli Özellikler;
- Kullanıcıyı tehlikeden korumak için solumayı uygun şekilde kontrol etmelidir.
- Amacına uygun olmalıdır
- CE işaretli olmalıdır
- Maske kullanımı konusunda eğitim almış kişiler tarafından kullanılmalıdır.
- Uygun şekilde depolanmalı, temizlenmeli ve düzenli olarak çalışır durumda olduğu kontrol edilmelidir.
- Özellikle değiştrilebilir filtreli maskeler düzenli aralıklarla kontrol edilmelidir ve bu kontroller kayıt altına alınmalıdır.
- Maskeler kullanıcın yüz büyüklüğüne uygun olmalıdır.
CE İşaretlemesi
Kullanılacak maskeler üzerinde CE işareti mutlaka olmalıdır,
Uygun ve Kullanışlı Maske Seçmek
Maske seçimi yapmadan önce işyeri ile ilgili şu bilgiler toplanmalıdır;
- Tehlikeli madde ve havadaki miktarı
- Tehlikeli maddenin havadaki durumu (gaz, parçacık, duman)
- Yapılan iş
- Kullanılan diğer koruyucu donanımlar
Tehlikeye karşı uygun maske seçmek;
Tehlikeli kısımları tanımlamak
İşyerindeki tehlikeli kısımları tanımlamak için göz önünde bulundurulacak 2 önemli husus vardır;
- Malzeme güvenlik bilgi formları: İşyerinde kullanılan ürünler üretici tarafından sağlanan malzeme güvenlik bilgi formları ile gelmektedir, söz konusu malzeme güvenlik bilgi formları, ürünün sağlığa zararları, ürünün içeriği, kullanılacak maske türü gibi biligileri içermektedir.
- İşyerinde yapılan kesme, kaynak, veya ısıtma işlemleri sırasında işyeri ortamına kirleticiler yayılmaktadır bu kirleticiler gaz, toz, duman veya sis formunda olabilmektedir.
Kirleticilerin türünü tanımlamak;
Zararlı parçacıklar havada parça(katı veya sıvı), buhar veya gaz halinde bulunabilmektedir. Belirli koşullar altında birden çok formda da olabilmektedir(Sprey boya işi). Doğru maske seçimi yapabilmek için havadaki zararlı parçacıkların formunu tanımlamak gerekmektedir.
- Katı ve sıvı formlar parça olarak bulunmakta
- Sprey ve sis sıvı parçacık olarak bulunmakta
- Duman çok ince katı parçacık(gaz veya buhar değil) olarak bulunmakta
- Uçucu sıvılar belirli koşullar altında hem buhar hem de tanecik yapıda olabilir.
| Yapı | Özellikleri | Örnekler |
| Katı Parçacıklar | Katı malzemelerin parçacıkları(Aerosol, toz, duman, ipliksi yapılar) | Asbest Tozu, Motor Egsoz toz ve Dumanı, Kurşun toz ve dumanı, taş tozu, kaynak dumanı, odun tozu, duman, fungal spor ve parazitler, bakteri ve virüs, un tozu |
| Sıvı Parçacıklar | Sprey, sis, sıvı aeresollar | Sprey Sıvılar; boya, böcek ilaçları, sıvı jeti, toz kaplama sıvıları Sis: Krom asit, kesme sıvıları, yağ sisi |
| Buhar | Sıvı ve katıların gaz formu | Solvent buharı |
| Gaz | Karbnmonoksit, lağım gazları, klor |
Parçacık formuna göre filtre seçimi
Piyasada çeşitli tiplerde maskeler bulunmakta ve bu maskelerdeki filtre çeşitleri de farklı olmaktadır. Filtre çeşitleri koruma sağladığı tehlikeli madde ve onun formuna göre değişiklik göstermektedir.
2 ana filtre tipi bulunmaktadır;,
- Parçacık filtresi
- Gaz/Buhar filtresi
Maske zararlı maddeyi ya nefes gücü ile yada nefes gücünden bağımsız motor gücü ile filtreleyebilir.
Parçacık filtresinin gaz veya buhara karşı koruması yoktur. Gaz veya buhar filtrelerinin toza karşı koruması yoktur. Bu filtrelerin hiçbiri oksijeni az olan atmosferde kullanılamaz.
Koruma Faktörüni Hesaplamak
Seçilen maskenin çalışanı havadaki zararlı maddelerden koruduğuna emin olunmalıdır. Maske seçimi zararlı maddenin havadaki miktarı ve formuna bağlıdır. Piyasada çok çeşitli maske tipleri bulunmaktadır ve bu maske tiplerinin sağladığı koruma birçok etkene bağlıdır bu etkenlerden biri koruma faktörüdür. Koruma faktörü maske dışındaki zararlı madde miktarı ile maske içerisindeki zararlı madde miktarı oranıdır. Tüm maske tipleri koruma faktörüne göre kategorilere ayrılmıştır. Koruma faktörü maskenin ne kadar koruma sağladığının sayısal gösterimidir.Örneğin koruma faktörü 10 olan bir maskede, kullanıcıya dışarıdaki zararlı parçacıkalrının onda birini solumaktadır. Koruma faktörü 4,10,20,40,200 veya 2000 olabilir. Malzeme güvenlik bilgi formlarında koruma faktörü belirtilmesi gerekmektedir.
Bunkarın yanında işyerinde kansorejen veya mutajen kirleticiler varsa bu kirleticilere çalışanların maruziyete en az düzeye inecek şekilde düşünülmelidir.
Malzeme güvenlik bilgi formlarında koruma faktörü bulunmaması haliden koruma faktörü şu şekilde hesaplanabilir;
Toluen için örnek hesaplama;
- Sekiz saatlik zaman ağırlıklı ortalama(TWA) ölçülen havadaki uçucu tolüen miktarı:350ppm
- Toluen maruziyet limiti; 50ppm
- Koruma faktörü hesabı: 350/50=7
- Koruma faktörleri kategorisinde 7’den yüksek koruma faktörü 10’dur, bu durumda koruma faktöür 10 olan maske seçilebilir.
Ortamda birden fazla tehlikeli madde varsa her biri için ayrı hesaplama yapılmalı ve en yüksek koruma faktörü çıkan maske seçilmelidir.
Aşağıdaki tabloda maske türleri ve özellikleri koruma faktörleri belirtilmiştir.
Kaynaklar;
- Respiratory protective equipment at work; A practical guide, HSG53 (Fourth edition, published 2013), ISBN 978 0 7176 6454 2
Teşekkürler.