Yazar; Alper YILDIRIM
1.Haftalık Çalıma Süresi
4857 Sayılı İş Kanununun 63. maddesinde haftalık çalışma süresinin en çok kırk beş saat olacağı hükme bağlanmış olup yine aynı hüküm Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin 4. maddesinde de yinelenmiştir. İş Kanunun 63. Maddesinde , “genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa, bu süre işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır (m.63/1).” Söz konusu İş Kanunu çalışma süresini azami bir saat olarak sınırlamıştır. Bunun doğal sonucu olarak tarafların sözleşmelerde bu süreyi aşan bir şekilde haftalık çalışma süresi belirlemeleri mümkün değildir. Tarafların iş sözleşmelerinde kanunda belirtilen 45 saatlik azami süreyi aşacak biçimde belirlemeleri durumunda, tanzime edilen bu sözleşme hükmü batıl olmaktadır ve yok hükmündedir. (8 YHGK, 21.10.1970, E. 1970/9-501, K. 1970/600, YHGK, 14.06.1972, E. 1972/9-318) Ancak taraflar sözleşme ile bunun altındaki bir süreyi tarafların haftalık çalışma süresi olarak belirlemeleri hukuken geçerlidir. Kanunun burada azami bir süre öngörmesinde ki amaçlardan bir tanesi ve en önemlisi işçinin sağlığının korunmasıdır. Diğer bir gerekçe ise Avrupa birliği normları çerçevesinde İş Kanununda yapılan uyumlaştırma çabalarıdır. Bu durumda işveren tarafından işçinin haftalık 45 saati aşan çalışmalara tabi tutulması, bu süreler için fazla çalışma ücretine hak kazanacağı anlamına gelmektedir.
2.Günlük Çalışma Süresi
İş Kanununda çalışma süreleri, haftalık çalışma süresi esas alınarak düzenlenmiştir. Haftalık çalışma süresi Kanunda 45 saat olarak belirlenmiş, aksi kararlaştırılmamışsa bu sürenin, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölüneceği hüküm altına alınmıştır. Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir (m.63). İş Kanununun 46. maddesinde; 63. maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşuluyla işçilere, yedi günlük zaman dilimi içinde en az yirmi dört saat (bir tam gün) ücretli hafta tatili izni verileceği hüküm altına alınmıştır. Bu durumda 4857 sayılı İş Kanunu haftada en fazla altı gün çalışılabileceği sonucunu doğurmaktadır. Haftalık çalışma süresinin haftanın çalışılan günlerine eşit bölündüğü durumda, günlük çalışma süresi haftanın beş günü çalışılan işyerlerinde dokuz, altı günü çalışılan işyerlerinde ise yedi buçuk saat olacaktır. (Net çalışma- ara dinlenmeler düşüldükten sonra) Cumartesi günü kısmen çalışılan işyerlerinde günlük çalışma süresi, Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin 4. maddesi gereğince cumartesi günü çalışılan süre, kırkbeş saatten çıkarıldıktan sonra kalan süre beşe bölünmek suretiyle bulunur.
3.Gece Döneminde Çalışma Süresi
İş Kanununda gece çalışması “Çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir.” Şeklinde tanımlanmıştır.Yine devam eden kanun metninde “İşçilerin gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemez. (Ek cümle: 4/4/2015-6645/37 md.) Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.” şeklinde bir hüküm maddesi ile istisnalar hariç (turizm, özel güvenlik, sağlık işleri) gece döneminde azami olarak 7,5 saatlik çalışılabileceğine ilişkin bir sınır çizilmiştir.
Eğer işçi kısmen gündüz kısmen de gece dönemine giren saatlerde çalışmakta ise, çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastladığı takdirde, bu çalışmaların gece çalışması sayılması gerekir ve yine bu çalışmalar için de 7,5 saatlik sürenin aşılmamasına dikkat edilmelidir.
4-Sonuç
İş Kanunu genel hatlarıyla haftalık çalışma süresi, günlük çalışma süresi ve gece döneminde çalışma sürelerinin nasıl düzenleneceğini hüküm altına almış olup; çeşitli yönetmeliklerle da söz konusu çalışma sürerleri ayrıntılandırılmıştır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta ise her bir mevzuata aykırı çalıştırmanın çeşitli şekillerde idari yaptırımlara bağlanmasıdır. Yani çalışma sürelerinin işyerinde kanuna uygun düzenlenmemesi durumunda çeşitli ve yüksek miktarlarda para cezası ile karşı karşıya kalınacağı unutulmamalıdır.
