Yazar; Alper YILDIRIM
İş Kanununun 30. Maddesine göre; işverenlerin elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç engelli, kamu işyerlerinde ise yüzde dört engelli ve yüzde iki eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, topla içi sayısına göre hesaplanır. Örneğin; Bursa ilinde A Tekstil işyerine ait X şubesinde 20 işçi, Y şubesinde 30 işçi ve Z şubesinde 50 işçi çalıştırıldığını varsayarsak Burada A işyerinde toplamda en az 3 engelli işçinin istihdam edilmesi gerekmektedir. Peki engelli işçilerin hangi şubede çalıştırılması gerekir sorusunun cevabı ise; söz konusu çalışacak olan engelli işçilerin meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun olan şubelerde istihdam edilmesi uygun olacaktır. Yine bu kapsamda çalıştırılacak işçi sayısının tespitinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan işçilerin toplamının esas alınması gerekmektedir. Örneğin; Bursa ilinde A işyerine ait X şubesinde 20 işçi belirsiz süreli iş sözleşmesi ile istihdam edilmiş olsun, yine Y şubesinde çalışan 30 işçi de belirsiz süreli iş sözleşmesi ile istihdam ediliyor olsun ve en son Z şubesinde çalışan 50 işçi ise belirli süreli iş sözleşmesi ile istihdam ediliyor olsun. Bu durumda da çalıştırılacak olan engelli işçi sayısı yine 3 olacaktır. Yani bu işyerinde toplamda 50 işçinin belirli süreli iş sözleşmesi ile istihdam ediliyor olması görüldüğü üzere sonucu değiştirmeyecektir. Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz, yarım ve daha fazla oranlar ise tama dönüştürülür. Örneğin A işyerine ait 45 işçinin tam süreli olarak çalıştığını ve 8 işçinin de kısmi süreli olarak çalıştığını varsayalım. Bu durumda yapılacak ilk iş kısmi süreli olarak çalışan 8 işçinin çalışma süreleri tam süreliye çevrilir ve bu durumda bu 8 işçi 5tam süreli işçiye karşılık gelir ise bu durumda A işyerinde engelli işçi çalıştırılması yükümlülüğü ortaya çıkmaktadır. Aksi takdirde A işyerinde engelli işçi çalıştırılması zorunluluğu ortaya çıkmayacaktır.
İşyerinin işçisi iken sakatlananlara yani işyerinden çalışmakta iken engellilik durumunun doğması durumunda bu kişilere o işyerinde çalıştırılması anlamında öncelik tanınır.
İş Kanunun 30. Maddesinde yer alan 50 işçi sayısının tespitinde çıraklar, stajyerler, meslek eğitimi görenler, alt işveren işçileri dikkate alınmaz. Ayrıca 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetleri Kanunu uyarınca çıkan yönetmelik uyarınca sadece sakat ve eski hükümlü sayısının belirlenmesine ilişkin hükümlere göre, bu belirlemede özel güvenlik görevlileri hesaba katılmazlar. Aynı şekilde yer altında ve su altı işlerinde engelli içi çalıştırılamaz ve işyerlerindeki işçi sayısının tespitinde yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar hesaba katılmazlar. Örneğin A Yer Altı maden işletmesinde yer altında çalışan 100 işçi olsun, yer üstünde ise çalışan 40 işçi olsun, böyle bir işyerinde engelli işçi çalıştırma yükümlülüğü ortaya çıkmayacaktır.
İşverenler çalıştırmakla yükümlü oldukları işçileri Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri aracılığı ile sağlarlar.
İş Kanununda işveren/işveren vekilinin engelli işçi çalıştırmaması md.101 ile idari yaptırıma bağlanmıştır. Şöyle ki; Bu kanunun 30 uncu maddesindeki hükümlere aykırı olarak özürlü ve eski hükümlü çalıştırmayan işveren veya işveren vekiline çalıştırmadığı her özürlü ve eski hükümlü ve çalıştırmadığı her ay için ….. lira para cezası verilir. Kamu kuruluşları da bu para cezasından hiçbir şekilde muaf tutulamaz şeklinde hükme bağlanmıştır. Yukarıda madde metninde yer alan …. Şeklinde tutarın yazılmama sebebi ise her yıl yeniden değerleme oranında artmasından kaynaklanmakta olup 2018 yılına ilişkin idari para cezası ise 2.627,00- TL (Çalıştırılmayan her özürlü ve eski hükümlü ve çalıştırılmayan her ay için). Bu idari para cezasının Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri sistem üzerinden görüp resen uygulayabileceği gibi denetimler esnasında Çalışma Bakanlığına bağlı İş Müfettişleri tarafından da yine idari para cezası uygulanmaktadır.
