Yazar;Mahmut KESKİN
4857 sayılı İş Kanunu kapsamında yer alan tazminatlar konusu iki bölüm halinde hazırlanmıştır. İkinci bölüm içeriğinde Sendikal tazminat, İşe Başlatmama tazminatı, Boşta geçen süre ücreti ve diğer haklar ile Malullük ve Askerlik tazminatları konularına yer verilmiştir. Yazı kapsamında söz konusu tazminat ve ücret konuları ile ilgili olarak tanımlamalara, hukuki düzenlemelere ve bilgi edinilmesi amacı örnek hesaplamalara yer verilmiştir.
Sendikal Tazminat
Genel olarak sendikal tazminat, işçinin herhangi bir sendikaya üye olma veya olmama, sendikal faaliyetlerin içinde bulunma veya bulunmama konularında işveren tarafından baskı altına alınarak iş sözleşmesinin feshedilmesi ya da işverenin sendikaya üye olan veya olmayan işçiler arasında ayrım yapması durumlarında ortaya çıkan tazminat türüdür. Asıl olarak sendikal tazminat 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda düzenlenmiş olsa da 4857 sayılı İş Kanunu’nun geçerli sebeple fesih hükümleri ile eşit davranma ilkesine ilişkin hükümler içinde yer bulmaktadır.6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun “Sendika özgürlüğünün güvencesi” başlıklı 25. Maddesinde, “(1) İşçilerin işe alınmaları; belli bir sendikaya girmeleri veya girmemeleri, belli bir sendikadaki üyeliği sürdürmeleri veya üyelikten çekilmeleri veya herhangi bir sendikaya üye olmaları veya olmamaları şartına bağlı tutulamaz. (2) İşveren, bir sendikaya üye olan işçilerle sendika üyesi olmayan işçiler veya ayrı sendikalara üye olan işçiler arasında, çalışma şartları veya çalıştırmaya son verilmesi bakımından herhangi bir ayrım yapamaz. Ücret, ikramiye, prim ve paraya ilişkin sosyal yardım konularında toplu iş sözleşmesi hükümleri saklıdır.(3) İşçiler, sendikaya üye olmaları veya olmamaları, iş saatleri dışında veya işverenin izni ile iş saatleri içinde işçi kuruluşlarının faaliyetlerine katılmaları veya sendikal faaliyette bulunmalarından dolayı işten çıkarılamaz veya farklı işleme tabi tutulamaz.(4) İşverenin (…) (1) yukarıdaki fıkralara aykırı hareket etmesi hâlinde işçinin bir yıllık ücret tutarından az olmamak üzere sendikal tazminata hükmedilir. (1)(5)Sendikal bir nedenle iş sözleşmesinin feshi hâlinde işçi, 4857 sayılı Kanunun (…) (2) , 20 ve 21 inci madde hükümlerine göre dava açma hakkına sahiptir. İş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedildiğinin tespit edilmesi hâlinde, 4857 sayılı Kanunun 21 inci maddesine göre işçinin başvurusu, işverenin işe başlatması veya başlatmaması şartına bağlı olmaksızın sendikal tazminata karar verilir. Ancak işçinin işe başlatılmaması hâlinde, ayrıca 4857 sayılı Kanunun 21 inci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen tazminata hükmedilmez. İşçinin 4857 sayılı Kanunun yukarıdaki hükümlerine göre dava açmaması ayrıca sendikal tazminat talebini engellemez. (6) İş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedildiği iddiası ile açılacak davada, feshin nedenini ispat yükümlülüğü işverene aittir. Feshin işverenin ileri sürdüğü nedene dayanmadığını iddia eden işçi, feshin sendikal nedene dayandığını ispatla yükümlüdür.(7) Fesih dışında işverenin sendikal ayrımcılık yaptığı iddiasını işçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak işçi sendikal ayrımcılık yapıldığını güçlü biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren davranışının nedenini ispat etmekle yükümlü olur.(8) Yukarıdaki hükümlere aykırı olan toplu iş sözleşmesi ve iş sözleşmesi hükümleri geçersizdir.(9) İşçinin iş kanunları ve diğer kanunlara göre sahip olduğu hakları saklıdır.” hükümleri yer almaktadır.
Tazminat tutarının hesaplanmasına ilişkin olarak 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 25.maddesinin 4.bendinde, “…işçinin bir yıllık ücret tutarından az olmamak üzere sendikal tazminata hükmedilir.” hükmü yer almaktadır.Aşağıda yer alan hesaplama tablosunda bilgi edinilmesi amacı ile örnek tazminat hesaplaması gösterilmiştir.
| Örnek hesaplama: | ||||
| Aylık Tutarlar | Veriler | |||
| Brüt Ücret (Fesih tarihindeki) | 3.000,00 ₺ | *İşçi çalışma süresi= 10 yıl | ||
| *Tazminat hesaplanmasında çıplak brüt ücrete ek olarak yapılan ödemeler(sosyal yardımlar, prim, ikramiyeler vb.) hesaplamaya dahil edilmeyecektir. | *İşçiye verilecek tazminat tutarının miktarı hakim tarafından takdir edileceğinden kanunda geçen hüküm gereği asgari 12 aylık brüt ücret baz alınarak hesaplama yapılmıştır. | |||
| Toplam Aylık Ücret Tutarı | 3.000,00 ₺ | |||
| *Sendikal Tazminat Tutarı: 3.000,00*12 = 36.000,00 TL | ||||
| *İşçiye sendikal konularda baskı veya ayrımcılık yapılması sonucu ödenmesi gereken sendikal tazminat tutarından gelir vergisi ve damga vergisi kesilmesi gerekmektedir. | ||||
İşe Başlatmama Tazminatı
İşveren tarafından iş sözleşmesi geçersiz bir nedenle fesih edilen ve 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında iş güvencesi hükümlerine tabi olan işçilerin işe iade edilme talebi ile açtığı işe iade davasını kazanmaları neticesinde, işverene işe başlatılma hususunda usulüne uygun başvurmuş olmalarına rağmen işveren tarafından işe başlatılmamaları durumunda ödenen tazminat iş hukuku kapsamında İşe başlatmama tazminatı olarak adlandırılmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun “Geçersiz sebeple yapılan feshin sonuçları” başlıklı 21.maddesinde, “İşverence geçerli sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkemece veya özel hakem tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine karar verildiğinde, işveren, işçiyi bir ay içinde işe başlatmak zorundadır. İşçiyi başvurusu üzerine işveren bir ay içinde işe başlatmaz ise, işçiye en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlü olur.” hükümleri yer almaktadır.
Tazminat tutarının hesaplanmasına ilişkin olarak 4857 sayılı İş Kanunu’nun 21.maddesinde, “…işçiye en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlü olur.”,“(Ek fıkra: 12/10/2017-7036/12 md.)Mahkeme veya özel hakem, ikinci fıkrada düzenlenen tazminat ile üçüncü fıkrada düzenlenen ücret ve diğer hakları, dava tarihindeki ücreti esas alarak parasal olarak belirler.” hükümleri yer almaktadır.Aşağıda yer alan hesaplama tablosunda bilgi edinilmesi amacı ile örnek tazminat hesaplaması gösterilmiştir.
| Örnek hesaplama: | ||||
| Aylık Tutarlar | Veriler | |||
| Brüt Ücret (Dava tarihindeki ücret esas alınarak mahkeme tarafından tutar belirlenir.) | 3.000,00 ₺ | *İşçi çalışma süresi= 10 yıl | ||
| *Tazminat hesaplanmasında çıplak brüt ücrete ek olarak yapılan ödemeler(sosyal yardımlar, prim, ikramiyeler vb.) hesaplamaya dahil edilmeyecektir. | *İşçiye verilecek tazminat tutarının hakim tarafından fesih sebebi ve işçinin kıdemi göz önünde bulundurularak 6 aylık brüt ücret olarak belirlendiği varsayılmıştır. | |||
| Toplam Aylık Ücret Tutarı | 3.000,00 ₺ | |||
| *İşe Başlatmama Tazminatı Tutarı: 3.000,00*6 = 18.000,00 TL | ||||
| *İşe iade davasını kazanan işçinin işe başlatılmaması durumunda işçiye ödenmesi gereken işe başlatmama tazminatı tutarından sadece damga vergisi kesilmesi gerekmektedir. | ||||
Boşta geçen süre ücreti ve diğer haklar
İşveren tarafından iş sözleşmesi geçersiz bir nedenle fesih edilen ve 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında iş güvencesi hükümlerine tabi olan işçilerin işe iade edilme talebi ile açtığı işe iade davasını kazanmaları neticesinde, işverene işe başlatılma hususunda usulüne uygun olarak başvurdukları takdirde işveren tarafından ister işe başlatılsın ister işe başlatılmasın çalışmadıkları dönemdeki kayıplarını telafi etmek amacıyla en çok dört aylık ödenen ücrettir. Her ne kadar tazminat konusu içinde yer vermiş olsak ta söz konusu hak kazancı ücrettir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun “Geçersiz sebeple yapılan feshin sonuçları” başlıklı 21.maddesinde, “Kararın kesinleşmesine kadar çalıştırılmadığı süre için işçiye en çok dört aya kadar doğmuş bulunan ücret ve diğer hakları ödenir.”hükmü yer almaktadır.
Tazminat tutarının hesaplanmasına ilişkin olarak 4857 sayılı İş Kanunu’nun 21.maddesinde, “Kararın kesinleşmesine kadar çalıştırılmadığı süre için işçiye en çok dört aya kadar doğmuş bulunan ücret ve diğer hakları ödenir.”,“(Ek fıkra: 12/10/2017-7036/12 md.)Mahkeme veya özel hakem, ikinci fıkrada düzenlenen tazminat ile üçüncü fıkrada düzenlenen ücret ve diğer hakları, dava tarihindeki ücreti esas alarak parasal olarak belirler.” hükümleri yer almaktadır.Aşağıda yer alan hesaplama tablosunda bilgi edinilmesi amacı ile örnek tazminat hesaplaması gösterilmiştir.
| Örnek hesaplama: | ||||
| Aylık Tutarlar | Veriler | |||
| Brüt Ücret (Dava tarihindeki ücret esas alınarak mahkeme tarafından tutar belirlenir.) | 3.000,00 ₺ | *İşçi çalışma süresi= 10 yıl *İşçiye verilecek boşta geçen süre ücreti tutarının hakim tarafından 4 aylık ücret olarak belirlendiği varsayılmıştır. *İkramiye yılda bir sefer ödenmektedir.Yol ve yemek ücretleri aylık tutarlardır. | ||
| Yemek Ücreti | 240,00 ₺ | |||
| Yol Ücreti | 150,00 ₺ | |||
| İkramiye(1200,00/365*30) | 98,70 ₺ | |||
| Toplam Aylık Ücret Tutarı | 3.488,70 ₺ | |||
| *Boşta Geçen Süre Ücreti ve Diğer Haklar Tutarı: 3.488,70*4= 13.954,80 TL | ||||
| *İşe iade davasını kazanan işçinin çalışmadan geçirdiği zaman diliminin telafisi amacıyla ödenen Boşta Geçen Süre Ücreti ve Diğer Haklar tutarından Sgk kesintileri,gelir ve damga vergisi kesintileri yapılması gerekmektedir. | ||||
Malullük tazminatı
Çalıştıkları işyerlerinden herhangi bir malulluk sebebiyle iş sözleşmesini sonlandırmak zorunda kaldıktan sonra sağlık durumunda iyileşme yaşayıp engel durumları ortadan kalkan işçilerin eski işyerlerine başvurup tekrar işe alınmalarını talep ettiklerinde, eski işverenleri bu durumda olan işçileri boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe tercihan almalıdır. Söz konusu eski işveren bu yükümlülüğü yerine getirmediği takdirde kanuni düzenleme gereği ödemesi gereken tazminat Malullük tazminatı olarak adlandırılmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 30.maddesinde,“…Bir işyerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan işçiler eski işyerlerinde tekrar işe alınmalarını istedikleri takdirde, işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye altı aylık ücret tutarında tazminat öder.” hükümleri yer almaktadır.
Tazminat tutarının hesaplanmasına ilişkin olarak 4857 sayılı İş Kanunu’nun 30.maddesinde,“…Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye altı aylık ücret tutarında tazminat öder.”hükmü yer almaktadır. Aşağıda yer alan hesaplama tablosunda bilgi edinilmesi amacı ile örnek tazminat hesaplaması gösterilmiştir.
| Örnek hesaplama: | ||||
| Aylık Tutarlar | Veriler | |||
| Brüt Ücret (Fesih tarihindeki) | 3.000,00 ₺ | *İşçi çalışma süresi= 10 yıl | ||
| *Tazminat hesaplanmasında çıplak brüt ücrete ek olarak yapılan ödemeler(sosyal yardımlar, prim, ikramiyeler vb.) hesaplamaya dahil edilmeyecektir. | *İşçiye verilecek tazminat tutarı kanunda geçen hüküm gereği altı aylık brüt ücret baz alınarak hesaplama yapılmıştır. | |||
| Toplam Aylık Ücret Tutarı | 3.000,00 ₺ | |||
| *Malulluk Tazminatı Tutarı: 3.000,00*6 = 18.000,00 TL | ||||
| *Şartları oluştuğu halde eski işyerlerinde işe başlatılmayan işçilere ödenmesi gereken malulluk tazminatı tutarından gelir vergisi ve damga vergisi kesilmesi gerekmektedir. | ||||
Askerlik tazminatı
Çalıştıkları işyerlerinden herhangi bir askeri yükümlülük dolayısıyla işinden ayrılan işçilerin yükümlülükleri sona erdikten sonra iki ay içinde eski işyerlerine başvurup işe girmek istedikleri takdirde eski işverenleri bu işçileri boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe tercihan almalıdır. Eski işveren söz konusu duruma uygun hareket etmediği durumda kanuni düzenleme gereği ödemesi gereken tazminata askerlik tazminatı denilmektedir.4857 sayılı İş Kanunu’nun 31.maddesinde, “…Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçiler bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek istedikleri takdirde işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat öder.”
Tazminat tutarının hesaplanmasına ilişkin olarak 4857 sayılı İş Kanunu’nun 31.maddesinde,“…Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat öder.” Aşağıda yer alan hesaplama tablosunda bilgi edinilmesi amacı ile örnek tazminat hesaplaması gösterilmiştir.
| Örnek hesaplama: | ||||
| Aylık Tutarlar | Veriler | |||
| Brüt Ücret (Fesih tarihindeki) | 3.000,00 ₺ | *İşçi çalışma süresi= 10 yıl | ||
| *Tazminat hesaplanmasında çıplak brüt ücrete ek olarak yapılan ödemeler(sosyal yardımlar, prim, ikramiyeler vb.) hesaplamaya dahil edilmeyecektir. | *İşçiye verilecek tazminat tutarı kanunda geçen hüküm gereği üç aylık brüt ücret baz alınarak hesaplama yapılmıştır. | |||
| Toplam Aylık Ücret Tutarı | 3.000,00 ₺ | |||
| *Askerlik Tazminatı Tutarı: 3.000,00*3 = 9.000,00 TL | ||||
| *Şartları oluştuğu halde eski işyerlerinde işe başlatılmayan işçilere ödenmesi gereken askerlik tazminatı tutarından gelir vergisi ve damga vergisi kesilmesi gerekmektedir. | ||||
Kaynakça:
-6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş
Sözleşmesi Kanunu
-4857 sayılı İş Kanunu
-4857 sayılı İş Kanunu Gerekçesi
-193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu
-488 sayılı Damga Vergisi Kanunu
-5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
